شغل اصلی بیشتر خوجه ها تجارت و اغلب آنان در کشورهای محل اقامت خود به فعالیت های اقتصادی می پردازند و در بیشتر کشورهای محل سکونت خود به دلیل نفوذ اقتصادی، از جایگاه و موقعیت بالایی برخوردارند و دولت ها نیز همواره از منافع آنان دفاع می کنند
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی استبصار، نقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه، شیعیان خوجه اثنا عشری، اقلیتی نیرومند هستند که در اشاعه فرهنگ تشیع و مذهب اهل بیت(ع) نقش پررنگی دارند و سرلوحه برنامه های خود را معرفی اهل بیت(ع)، مبارزه با فقر، حمایت از محرومان و تأمین و گسترش رفاه برای شیعیان جهان و جوامع انسانی قرار داده اند. رهبران خوجه برای تعلیم و آموزش عقیدتی و ایمانی و شکوفا ساختن استعداد و خلاقیت های اعضا، برنامه ریزی های گسترده ای انجام داده اند و از بذل هرگونه امکانات مالی و فرهنگی در این راه دریغ نمی ورزند. اتحاد و همدلی و همکاری رهبران و باور و ایمان آنان از یک طرف و حمایت و همراهی اعضای سازمان های شیعیان خوجه از طرف دیگر موجب تکامل و موفقیت این گروه قلیل در دوره زمانی کوتاه تر از ۱۵۰ سال است. به طوری که در حال حاضر میزان نفوذ این گروه از شیعیان در بین قشر جوان بیشتر از جمعیت اعضا می باشد و در بین سایر شیعیان جهان نیز از احترام خاصی برخوردارند. مهاجرت های گسترده شیعیان اثنا عشری خوجه به نقاط مختلف جهان در گسترش تفکر شیعی در جهان مؤثر بوده و تلاش های آنان در این زمینه ستودنی است. رونق تجارت و اقتصاد شیعیان خوجه علت اصلی فعالیت های مذهبی و تبلیغی آنان در کشورهای مختلف می باشد.
تاریخچه پیدایش
«خوجه ها» مسلمانان شیعه اثناعشری هستند که خاستگاه آنها مناطق شهر سند و ایالت گجرات هند است. کلمه «خوجه» از واژه خواجه فارسی به معنای فرد محترم و متشخص گرفته شده است. با مهاجرت آقاخان اول در نیمه اول قرن نوزدهم از ایران به هند، فرقه اسماعیلیه نزاری رونق یافت اما به تدریج میان نزاری ها اختلاف پیش آمده و گروهی از خوجه ها امامی شدند. بنا به تقاضای عده ای از خوجه ها از مرجعی به نام شیخ زین العابدین مازندرانی در نجف، یک روحانی(ملاقادر حسین) به هند عزیمت و مدرسه ای برای تدریس اصول اسلامی و عقاید تشیع تأسیس نمود. جذب جوانان خوجه به این مرکز موجب اختلاف بیشتر آنان با اکثریت که پیروان آقاخان بودند شد تا جایی که فشار روز افزون به آنها موجب گشت که حدود سال ۱۹۰۰م و پس از بیست سال مناقشه، این جماعت زادگاه خود را ترک گفته و با مشقت فراوان راهی شرق آفریقا شوند. خوجه ها با تلاش و پشتکار توانستند به تدریج وضعیت معیشتی خود را بهبود بخشیده و فعالیت های مذهبی خود را در کنار کار و تحصیل سامان بخشند. استقلال و تجزیه هند در سال ۱۹۴۷م موجب شد شماری از خوجه ها به پاکستان مهاجرت نمایند.
جامعه شیعیان خوجه
شیعیان خوجه اثناعشری اقلیت کوچک و در عین حال منسجمی به شمار می روند که با وجود جمعیت اندک یکصد و بیست و پنج هزار نفری، از نظم و انضباط قابل ملاحظه ای برخوردارند. این اقلیت کوچک در حال حاضر در پنج قاره جهان حضور دارند و در هر کشوری دارای جماعات مستقلی می باشند. آنان با عشق و علاقه خاصی به تحکیم ساختار دینی جامعه خود پرداخته و سعی کرده اند اعضای جماعت خود را به اصول و تعالیم دین اسلام و مذهب اهل بیت(ع) رهنمون سازند. این امر موجب شده که امروزه خوجه ها در کلیه کشورهای محل اقامت به جایگاه مناسبی دست یافته و با ایجاد جوامعی سالم و منزه از آلودگی های اخلاقی، موجبات تحسین میزبانان خود را فراهم آورند.
در حال حاضر شمار کثیری از جمعیت ۱۲۵۰۰۰ نفری شیعیان خوجه در هند و پاکستان و جمعیتی در شرق آفریقا و تعدادی خانوار در ایران و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس سکونت دارند. آنان طی چند دهه گذشته موفق به ایجاد تعادل مناسبی بین سنت ها و آداب و رسوم بر جای مانده از اجداد و پیشینیان ملی و نژادی خود از یک سوی و مقررات و تعالیم دین اسلام شده اند؛ از این رو هر چند سعی کرده اند از طریق ارتباطات درون گروهی، هویت فرهنگی و ویژگی های قومی خود را به عنوان مردمانی هندی الاصل حفظ کنند ولی همواره بر مذهب خود و عضوی از جامعه نسبتا بزرگ شیعیان جهان تاکید نموده و بر شیعه بودن خود افتخار می کنند. لذا هرگاه بین سنت ها و شرایع دینی خود اختلافی از نظر عدم تطابق برخی آداب و رسوم هندی با اصول اسلامی مشاهده کرده اند برای همیشه از آن سنت های بومی و نژادی خود دست کشیده اند.
یکی از موضوع های بسیار مهم در روابط اجتماعی خوجه ها، چگونگی تعامل با نسل جوان است. این شیعیان به شمار فرزندان اهمیت می دهند و به طور معمول هر خانواده چند فرزند پسر و دختر دارد. از این روی، شمار نوجوانان در این جامعه کوچک بیش از دیگر طبقاتِ سِنی است. این جمعیت جوان هم اکنون به طور طبیعی نظراتی ویژه دارند که رفته رفته اختلاف ها و مشکلاتی را میان آنان و رهبران جماعات گوناگون که اغلب سالخورده یا میان سال اند پدید آورده است. زنان نیز در جماعات خوجه اثنا عشری یکی از ارکان جامعه به شمار می آیند و نقش تربیت فرزندان و رسیدگی به وضعیت خانواده خویش را بر دوش دارند؛ با این حال به دلیل دیدگاه مردسالارانه حاکم بر جامعه خوجه ها، آنان نقشی همپای مردان ندارند و تا اندازه ای فرودست در نظر گرفته می شوند. این مسئله نیز بیشتر به اندیشه سنتی و بومی مردان جامعه باز می گردد.
خوجه ها از نظر مذهبی بسیار پایبند نمازهای جماعت یومیه، برگزاری مراسم اعیاد و همچنین مراسم عاشورای حسینی هستند. آنان در گذشته مقلد آیت الله سید ابوالقاسم خویی، سپس مقلد آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی و در حال حاضر مقلد آیت الله سید علی سیستانی هستند. آنان به عنوان جامعه ای متدین و با تقوا از یک سو به دستورات مراجع تقلید خود عمیقا گردن می نهند و از سوی دیگر تحت نظارت رهبران سیاسی خود به ویژه رهبر فدراسیون جهانی قرار دارند. نظم و انسجام داخلی، روحیه نوع دوستی و کمک به سایر مسلمانان به ویژه پیروان مذاهب تشیع، توجه به مسائل آموزشی و اخلاقی و احترام بیش از حد به مراجع تقلید از ویژگی های این اقلیت کوچک مذهبی به شمار می رود. در عین حال روحیه انزواطلبانه و تا حدودی بسته و افکار خشک و تا حدودی قشری رهبران کهن سال آنها از نقاط ضعف خوجه ها است.
فدراسیون جهانی شیعیان خوجه
خوجه ها، تشکیلاتی ترین گروه شیعه هستند و این روش خود را از سابقه تاریخی خویش، در آیین اسماعیلی به ارث برده اند. این احساس سبب شده تشکل های فراوانی در سراسر جهان ایجاد کرده و در سایه آن به فعالیت های خدماتی، اجتماعی، آموزشی و فرهنگی بپردازند. برخی از این تشکل ها عبارتند از: گروه هلال طلایی، مؤسسه فائز حسینی، باشگاه جعفری، مؤسسه خیریه خدمات شیعه در دارالسلام، انجمن اثناعشری، گروه دانش آموزان پیش آهنگ و جامعه زینبیه.
سازمان بلال مسلم میشن
سازمان بلال مسلم میشن (Bilal Muslim Mission) که توسط مرحوم سید سعید اختر رضوی و شماری دیگر از رهبران شیعه در تانزانیا در سال ۱۹۶۷م بنیانگذاری شد، خدمات تبلیغی مذهب اهل البیت(ع) را بر عهده دارد و زیر نظر فدراسیون شورای عالی و حمایت دارالسلام دارای چندین مدرسه به سبک حوزه علمیه است. خدمات این سازمان اختصاص به دانش پژوهان شیعه سیاه پوست دارد و ارائه کمک های مالی هنگام بلاهای طبیعی، ساختن خانه سالمندان و. .. از دیگر خدمات این سازمان است. هزینه های این مرکز از سوی اعضا و شیعیان تأمین می شود.
همه فعالیت های شیعیان خوجه زیر نظر فدراسیون جهانی جماعات شیعه خوجه اثناعشری است که هر سه سال یک بار کنفرانسی تشکیل می دهد و تصمیمات جهانی این فدراسیون در آن گرفته می شود. تصمیمات این کنفرانس برای تمام فدراسیون های منطقه لازم الاجرا است. سیاست های کلی در رابطه با انتخاب مرجع تقلید، پرداخت خمس و زکات و… از مسئولیت های این سازمان است. این جمعیت همچنین از ورود به مسائل سیاسی و موضع گیری در قبال رخدادهای سیاسی، حتی اگر تبعات مذهبی داشته باشد، خودداری می کند. این سازمان در سال ۱۹۷۶م در لندن تشکیل شد و دارای ۲۴ عضو و ۴ فدراسیون منطقه ای (آفریقا، آمریکای شمالی، آسیا و استرالیا) می باشد.[۱]
شخصیت های برجسته خوجه
یکی از معروف ترین عالمان دوره اخیر شیعیان خوجه، مرحوم سید سعید اختر رضوی (م ۳۰ خرداد ۱۳۸۱ش) است که بانی اصلی تشیع در کشور تانزانیا است. وی در سن ۷۶ سالگی درگذشت و در قبرستان شیعیان در دارالسلام به خاک سپرده شد. وی حدود چهل سال در تانزانیا زندگی کرد و چندین جلد از تفسیر المیزان علامه طباطبایی را به انگلیسی ترجمه کرد. مرحوم رضوی آثار گران بهای دیگری نیز دارد؛ چنان که کتابی در تاریخ تشیع در آفریقا نوشته است. ایشان مکرر به ایران سفر کرده بود. فرزند وی نیز از روحانیون شیعه است.
شیخ مسلم بانجی دودوما از دیگر مبلغان شیعه در این ناحیه است که مدرسه امیرالمؤمنین(ع) را افتتاح کرد. سید محمد مهدی شوشتری نیز از مبلغان شیعی زنگبار است. شیخ عبدالله ناصر نیز از عالمان شناخته شده شرق آفریقاست. شیخ مسیح شعبان از دیگر رهبران زبده در این کشور است. مرحوم ملااصغر برای سال ها رئیس فدراسیون خوجه ها در لندن بود و خود از چهره های فرهیخته و دانشمند آنها به شمار می آمد.
جماعات خوجه اثناعشری در جهان
شغل اصلی بیشتر خوجه ها تجارت و اغلب آنان در کشورهای محل اقامت خود به فعالیت های اقتصادی می پردازند و در بیشتر کشورهای محل سکونت خود به دلیل نفوذ اقتصادی، از جایگاه و موقعیت بالایی برخوردارند و دولت ها نیز همواره از منافع آنان دفاع می کنند؛ از این رو تجارت و بازرگانی ستون اصلی جامعه خوجه ها را تشکیل می دهد. خانواده های خوجه از کودکی فرزندانشان را برای ادامه فعالیت های تجاری آماده می سازند.
خوجه های مقیم اروپا و آمریکای شمالی با مردم این کشورها رابطه خوبی دارند و به دلیل وارد نشدن به موضوع های حساسیت برانگیز سیاسی، با میزبانان خود به مشکلی برنمی خورند؛ ولی رفتار ارباب مآبانه آنان در شرق و جنوب شرق آفریقا که اغلب بر کسب منافع اقتصادی و تحکیم موقعیت مالی و رفاهی مبتنی است، هیچ گاه بومیان این کشورها را راضی نکرده است.
دیدگاه خوجه ها به جمهوری اسلامی ایران از اشتراکات دینی و مذهبی آنان با مردم ایران فراتر است. آنان به کشور ما عشق ورزیده و با توجه به اینکه ایران تنها کشوری است که اکثریت جمعیت آن را پیروان مذهب اهل بیت(ع) تشکیل می دهند، احساس قرابت خاصی با ایرانیان داشته و در کنار هند که زادگاه خود یا والدینشان به شمار می رود، به ایران به منزله مرکز ثقل شیعیان جهان علاقه ای ویژه دارند و این کشور را وطن دوم خود می نامند. خوجه ها هر چند به دلیل ویژگی محافظه کارانه ذاتی شان، آشکارا از جمهوری اسلامی ایران هواداری نمی کنند ولی جایگاه کنونی ایران به منزله کشوری مستقل و قدرتمند با بیش از سه دهه ایستادگی در برابر زورگویی های قدرت های جهانی موجب شده که آنها احترامی ویژه برای کشور ما قائل بوده و آن را الگوی خود بدانند.
شیعیان خوجه اثناعشری طی صد سال گذشته، در سایه همت والا و پشتکار و نظم و انسجام گروهی به اقلیتی هدفمند تبدیل شده اند. آنان افزون بر تقویت هر چه بیشتر بنیه و توان اقتصادی خویش، توجهی ویژه به اشاعه فرهنگ شیعه داشته و تبلیغ مکتب اهل بیت(ع) را در رأس برنامه های خویش قرار داده اند. آنان با اتحاد و همدلی به جامعه ای مذهبی که از بسیاری جنبه ها می تواند برای دیگر مسلمانان، به ویژه شیعیان الگو باشد، تبدیل شده اند. این امر که از سه عامل نظم و انسجام داخلی، بنیه و توان اقتصادی و اتحاد و سازماندهی ایشان نشأت گرفته است، موجب شده که در چند دهه اخیر به پیشرفت هایی چشمگیر دست یابند و به منزله یکی از اقلیت های شاخص دینی در جهان اسلام جلوه گر شوند.
منابع پژوهشی
علاوه بر مطالعات میدانی، از موارد زیر به عنوان مهم ترین منابع پژوهشی موجود درباره شیعیان خوجه، می توان نام برد:
۱٫ پایگاه رسمی اطلاع رسانی فدراسیون جهانی شیعیان خوجه اثناعشری به آدرس: www.world-federation.org.
۲٫ عرب احمدی، امیر بهرام، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، مؤسسه شیعه شناسی، قم ۱۳۸۹٫
۳٫ روغنی، زهرا، شیعیان خوجه در آیینه تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران ۱۳۸۷٫
پی نوشت ها:
—————————————-
[۱]. The world federation of khoja shia muslim communication isna-ashari (KSIMC)
