معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دیدگاه های معظم له را درباره آثار و اسرار غیبت امام زمان(عج) به شرح ذیل جمع آوری کرده است:
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی استبصار، در مورد اصل قیام مهدى علیه السلام اخبار فراوانى از طریق شیعه و اهل سنت نقل شده که در کتابهاى معروف هر دو فرقه ثبت است؛[۱]، [۲] اما درباره رمز وجودآن حضرت در حال غیبت نمى توان به عنوان یک سلسله دلایل قطعى در این مسأله اسرارآمیز، روى آنها تکیه کرد به خصوص اینکه گاه مى شود انسان مطالبى را درک مى کند ولى در بیان، به طور کامل نمى گنجد.[۳] با همۀ این تفاسیر که ما به عدم اطلاع کامل از سر حقیقى غیبت امام زمان(عج)اذعان می کنیم، لیکن می توان وجوهى را ذکر کرد تا حدود قابل توجهى از تا اسرار این مسأله تبیین شود.[۴]
مفهوم غیبت امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف
نخست باید توجّه نمود که غیبت امام(عج) از دیدگان ما به این معنا نیست که او در جهان دیگرى جز این جهان زندگى مى کند و یا وجود جسمانى او به وجود ناپیدایى مانند امواج «اثر» تبدیل گردیده است؛ بلکه معنا غیبت امام (عج) این است که او در میان مردم زندگى مى کند و مردم وى را مى بینند ولى نمى شناسند و از یک زندگى طبیعى برخوردار است.[۵]
اسرار غیبت امام زمان(عج) و جنبش پرسش گرایی فطری
در وهلۀ نخست باید به سوالات متعدد در زمینۀ غیبت طولانی آن حضرت اشاره کرد، پرسش هایی از این قبیل که چرا مهدى(عج) ظهور نمى کند با این که فساد و ظلم بقدر کافى وجود دارد؟چرا با قیام خود جهان را در مسیر عدل و داد قرار نمى دهد؟آخر تا کى باید نشست و شاهد صحنه هاى ظلم و خونریزى و بیدادگرى مشتى تبهکار و از خدا بى خبر باشیم؟چرا این قدر غیبتش به طول انجامیده است؟[۶] او در حقیقت انتظار چه چیزى را، مى کشد؟و بالاخره سرّ این غیبت طولانى چیست؟[۷] طرح مسأله تأخیر ظهور ،مطلبى است که همه معتقدان به ظهور آن مصلح جهانى باید به آن بیندیشند که چراآن ظهور بزرگ به وقوع نمى پیوندد؟[۸] چرا آن حضرت قیام نمى کند و دنیاى تشنه را با جام عدالت و دادگرى خویش سیراب نمى سازد؟[۹]
آمادگی و پذیرش جهانی؛ تحقق چشم انداز ظهور حضرت مهدی(عج)
بی تردید براى تحقّق یک انقلاب همه جانبه در سطح جهان تنها وجود یک رهبر شایسته انقلابى کافى نیست بلکه آمادگى عمومى نیز لازم است؛[۱۰]زیرا برنامه قیام مهدى(عج)، همانند برنامه قیام همه پیامبران الهى، از راه بهره گیرى از وسائل و اسباب طبیعى انجام مى گیرد، و هیچ گاه اعجاز اساس آن را تشکیل نمى دهد؛ بلکه معجزات جنبه استثنایى دارند و در روند برنامه هاى اصلاحى رهبر آسمانى جز در موارد استثنائى دخالت نخواهند داشت.[۱۱]
بنابراین، اجراى طرح حکومت حقّ و عدالت در سطح جهانى، باید با استفاده از سلاح روز، تربیت افراد لایق، مشورتهاى لازم، طرح نقشه هاى مؤثّر، تاکتیکهاى نظامى حساب شده، و خلاصه، فراهم ساختن هرگونه امکان مادّى و معنوى به عنوان مهمترین عوامل در پیشبرد اهداف ظهور حضرت حجت(عج)؛ تحقق یابد.[۱۲]
به تعبیر دیگر، مهدى علیه السلام آئین و مذهب جدیدى با خود نمى آورد بلکه او طرح هاى انقلابى اجرا نشده الهى را به مورد اجرا مى گذارد؛رسالت او تنها ابلاغ و انذار و تعلیم و تربیت و توصیه و تذکّر نیست؛ بلکه رسالت آن حضرت اجراى همه اصولى است که به ظلم و ستم و تبعیض، در سایه حکومت علم و ایمان پایان مى بخشد، و مسلّماً اجراى این طرح بدون آمادگى یا آمادگی ها ممکن نیست.[۱۳] با توجّه به به این مهم، روشن مى شود که چرا مى گوییم هنوز وجود این آمادگى مسلّم نیست؛ چه اینکه، حدّ اقل چند نوع آمادگى براى این کار لازم است.[۱۴]
ارتقای فکری و فرهنگی جوامع بشری؛ مهمترین حکمت در اصل غیبت امام زمان(عج)
بدیهی است مردم جهان باید به قدر کافى تلخى وضع نابسامان و بى عدالتی ها را درک کنند.مردم جهان باید نارسائى و ضعف قوانین بشرى را براى اجراى عدالت اجتماعى لمس کنند.[۱۵] مردم جهان باید این حقیقت را بیابند که تنها در سایه اصول و پیوندهاى مادّى و ضمانت اجرایى موجود و مقرّرات خود ساخته انسان ها مشکل جهان حل نمى شود؛ بلکه مشکلات هر روز متراکم تر و به گونه کلاف سردرگمى پیچیده تر مى گردد.[۱۶] مردم جهان باید احساس کنند که بحران هاى کنونى زاییده نظامات کنونى است؛ و این نظامات از حلّ بحران ها سرانجام عاجزند.[۱۷]
مردم جهان باید درک کنند که براى وصول به این هدف بزرگ، اصول و نظاماتى تازه لازم است که متّکى به ارزشهاى انسانى و ایمان و عواطف بشرى و اخلاق باشد، نه تنها اصول خشک و بى روح و نارسایى مادّى.[۱۸] مردم جهان باید به این حد از رشد اجتماعى برسند که دریابند پیشرفت تکنولوژى الزاماً به مفهوم پیشرفت بشریّت و تأمین [۱۹]خوشبختى انسانها نیست؛ بلکه تکنولوژى پیشرفته تنها در صورتى ضامن نیکبختى و سعادت است که زیر چتر یک سلسله اصول معنوى و انسانى استقرار یابد و الّا همان گونه که بارها دیده ایم بلا آفرین خواهد بود و مایه ویرانگرى است.[۲۰]
مردم جهان باید دریابند صنایع اگر به صورت بتى درآیند بر حجم مشکلات کنونى افزوده خواهد شد و به ابعاد ویرانى و ضایعات جنگها وسعت مى بخشد؛ بلکه باید به شکل ابزارى درآیند تحت کنترل انسانهاى شایسته.[۲۱] لذا هرگاه مردم جهان از نظر رشد فکرى و کمالات روحى به حدى برسند که بتوانند ارزش وجود امام علیه السلام را درک نمایند و شایسته رهبرى او گردند، در این صورت امام (عج) بدون هیچ قید و شرطى ظهور نموده و از پس پرده غیبت بیرون مى آید.[۲۲]
تعلیم و تربیت تدریجی ؛بستر ساز قانون عرضه و تقاضا در جوامع بشری
بی تردید مردم جهان باید تشنه شوند و تا تشنه نشوند به سراغ چشمه هاى آب نمى روند.[۲۳]به تعبیر دیگر، تا در مردم جهان تقاضائى نباشد، عرضه هر نوع برنامه اصلاحى، مفید و مؤثّر نخواهد بود؛ که قانون «عرضه و تقاضا» بیش از آنچه در مسائل اقتصادى مورد توجّه است در مسائل اجتماعى باید مورد توجّه قرار گیرد.[۲۴]
حال این پرسش مطرح می شود که حالت عطش و تقاضا را چه عاملى باید ایجاد کند؟، در پاسخ مى گوییم؛ قسمتى از آن نیازمند گذشت زمان است ، امّا قسمت دیگر منوط به تعلیم و تربیت است؛ لذا باید با رستاخیز فکرى که از طرف اندیشمندان با ایمان و آگاهان مسئول جامعه به وجود مى آید، اصل ظهور عملى شود.[۲۵]
البتّه گذشته زمان و شکست قوانین مادّى و پدید آمدن بن بست هاى جهانى و کشیده شدن بشریّت بر لب پرتگاه جنگ، مردم جهان را خسته خواهد کرد و آنان را به این حقیقت واقف خواهد ساخت که اصول قوانین مادّى و سازمان هاى به اصطلاح بین المللى، نه تنها نمى توانند مشکلات زندگى را حل کنند و عدالت را در جهان حکمفرما سازند، بلکه همین خستگى و یأس، مردم دنیا را براى پذیرش یک انقلاب بنیادى مهیّا و آماده مى سازد و مى دانیم که این موضوع نیاز به گذشت زمان دارد تا تجربه هاى تلخ زندگى ثابت کند که تمام نظامات مادّى و سازمان هاى بشرى در اجراى اصول عدالت و احقاق حق و برقرارى امنیّت و آرامش، عاجز و ناتوان مى باشند و سرانجام بر اثر یأس و نومیدى، این تقاضا در مردم گیتى براى تحقّق چنان آرمان الهى پدید آید و زمینه براى عرضه یک انقلاب جهانى به وسیله یک مرد الهى و آسمانى از هر نظر مساعد گردد.[۲۶]
در کنار این امر، اندیشمندان نیز باید در جوامع بشری با برنامه هاى انسان سازى خود، حدّ اقل این آگاهى را به مردم جهان بدهند که با این اصول و قوانین و روشهایى که در دست دارند مشکلات اساسى حل نخواهد شد؛ و به هر حال، این مقوله نیازمند به زمان است،[۲۷] متأسفانه هنوز دنیا آماده پذیرش چنان حکومتى نشده است و به محض آمادگى، قیام او قطعى است.[۲۸]
سیر تکاملی در علوم و فرهنگ هاى انسانى، شاخصۀ پیشرفت گرایی در شاکلۀ فلسفۀ غیبت مهدوی
آزمونهاى انسانى الهى، به معنى پرورش استعدادها و آشکار ساختن شایستگی ها و جدا شدن صفوف از یکدیگر است.و به تعبیر دیگر، هدف، تربیت و تکامل یا ایجاد آمادگى است؛ زیرا احاطه علمى خداوند نسبت به همه چیز هر گونه هدف آگاهى طلبى را از آزمونهاى الهى سلب مى کند.[۲۹] حال گردآورى تمام مردم جهان در زیر یک پرچم، کوتاه ساختن دست زورمندان و قلدران در همه جا، گستردن تعلیم و تربیت در آخرین حدّ امکان در همه سطوح، تفهیم کامل این مسأله است که اختلاف زبان، و نژاد، و منطقه جغرافیایى و مانند آنها، دلیل بر این نیست که مردم جهان نتوانند همانند برادران، در یک خانواده زندگى کنند؛ و در صلح و برادرى و عدالت زیست نمایند.[۳۰]
هم چنین فراهم ساختن یک اقتصاد سالم و کافى براى همه انسانها، نیاز به رشد فرهنگى و بالا رفتن سطح دانش بشرى از یک سو، و تکامل وسائل صنعتى از سوى دیگر دارد؛ وسائلى که بتواند پیوند سریع و نزدیک و دائمى میان تمام نقاط جهان بر قرار سازد، که آن هم بدون گذشت زمان ممکن نیست.[۳۱]
حال چگونه ممکن است یک حکومت به وضع همه جهان رسیدگى کند اگر ارتباطات به کندى صورت گیرد؟ به راستی چگونه مى توان با وسائلى که فرستادن یک پیام با آن به نقاط دور افتاده جهان یک یا چند سال وقت لازم دارد دنیا را اداره کرد؟.[۳۲] لذا چنین حکومتى نیاز به وجود وسایل کامل ارتباط جمعى دارد تا در پرتو آن بتواند مقرّرات و احکام و اصول انسانى را از طرق مختلف در مدّت کوتاهى به مردم جهان اعلام کند. این موضوع بدون تکامل صنایع انسانى و گذشت زمان نیز انجام نمى گیرد.[۳۳]
بدین ترتیب براى برقرار ساختن یک حکومت جهانى، براساس عدل و داد، نیاز فراوانى به پیشرفت علوم و دانش ها و فرهنگ هاى اجتماعى و مردمى است که آن نیز بدون پیشرفت فکرى و گذشت زمان ممکن و میسّر نمى گردد.[۳۴] از این جهت برقرارى حکومت جهانى که در سراسر جهان، عدل و داد و قانون حکومت کند و همه مردم جهان از کلّیّه مزایاى فردى و اجتماعى اسلام بهره مند گردند بدون وجود یک فرهنگ پیشرفته در کلیه شؤون بشرى امکان پذیر نیست و هرگز بدون یک فرهنگ کامل، جامه عمل به خود نمى پوشد. این نیز احتیاج به گذشت زمان دارد.[۳۵]
اینچنین است که از برخی روایات که شکل زندگى مردم جهان را در عصر قیام مهدى علیه السلام ترسیم مى کند استفاده مى شود که پیشرفت تکنولوژى و صنعت مخصوصاً صنایع حمل و نقل و ارتباطى در آن عصر چنان خواهد بود که قارّه هاى بزرگ جهان عملًا به صورت چند شهر نزدیک به هم در مى آیند؛ و شرق و غرب حتّى حکم یک خانه را پیدا مى کند؛ مشکل زمان و مکان بکلّى حل خواهد شد.[۳۶] البتّه ممکن است قسمتى از این امور در پرتو یک جهش و انقلاب صنعتى در آن عصر صورت گیرد، ولى بالاخره یک نوع آمادگى علمى و به عنوان زمینه تکاملی باید در آستانه چنان عصرى وجود داشته باشد.[۳۷]
پرورش نیروی انسانی و انقلابى
بی شک پیشبرد اهداف و پى ریزى انقلاب مهدوی به یک نیروى فعّال و سازنده انسانى نیاز دارد،[۳۸] از این رو لازم است گروهى هر چند در اقلّیّت باشند در این جهان پرورش یابند که هسته اصلى ارتش انقلابى آن مصلح بزرگ را تشکیل دهند.[۳۹] باید در میان این جهنّم سوزان، گلهائى برُویَد تا مقدّمه گلستانى گردد؛ باید در این شوره زار نهالهایى تربیت شوند تا پیام آور بهار براى دگران باشند.[۴۰]
باید افرادى فوق العاده آگاه، شجاع، دلسوز؛ فداکار و جانباز براى این کار تربیت شوند هرچند نسلهایى براى این منظور یکى پس از دیگرى بگذرند تا ذخایر اصلى آشکار گردد و عناصر اصلى انقلاب فراهم شود، و این نیز زمان مى خواهد.[۴۱]
اگر در برخى از روایات مى خوانیم که فلسفه طولانى شدن غیبت امام زمان، همان امتحان و آزمایش مردم است، ممکن است ناظر به همین قسمت باشد؛ زیرا امتحان و آزمایش در منطق اسلام نه به معنا آزمون هاى معمولى و کشف امور پنهانى است؛ بلکه مقصود از آن پرورش روحیّات پاک و پدید آوردن حدّاکثر ورزیدگى در افراد مى باشد.[۴۲]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت آثار و اسرار غیبت طولانى امام زمان(عج) نشان می دهد تحقق جهات چند گانه در این نگاشته، نیاز به این دارد که زمان قابل ملاحظه اى بگذرد و جهان از بسیارى از جهات پیش برود؛ و آمادگى روحى و فکرى براى پذیرش حکومت جهانى بر اساس حقّ و عدالت در مردم پدید آید؛ آن گاه این برنامه با وسایل و امکانات خاصّى در سطح جهانى به وسیله حضرت مهدى (عج) پیاده گردد.[۴۳]
منابع:
[۱] براى اطلاع بیشتر،ر.ک: منتخب الاثر فى الامام الثانى عشر علیهم السلام / نوید امن و امان؛ اصالت مهدویت / غایه المأمول/ اصالهالمهدویه فى الاسلام/ الامام المهدى عند اهل السنه/ کشف الاسناد /معجم الاحادیث الامام المهدى علیه السلام.[۲] آیین ما (اصل الشیعه) ؛ ص۱۶۶.
[۳] جنه المأوى، ص ۱۹۵ به بعد.
[۴] همان.
[۵] پاسخ به پرسشهاى مذهبى، ص: ۲۲۳.
[۶] حکومت جهانى مهدى (عج) ؛ ص۲۱۱.
[۷] همان.
[۸] همان؛ ص ۲۱۲.
[۹] همان.
[۱۰] همان.
[۱۱] همان.
[۱۲] همان.
[۱۳] همان؛ ص۲۱۳.
[۱۴] همان؛ ص۲۱۴.
[۱۵] همان.
[۱۶] همان.
[۱۷] همان.
[۱۸] همان.
[۱۹] همان.
[۲۰] همان؛ ص ۲۱۵.
[۲۱] همان.
[۲۲] پاسخ به پرسشهاى مذهبى ؛ ص۲۱۰.
[۲۳] حکومت جهانى مهدى (عج)، ص: ۲۱۵.
[۲۴] همان.
[۲۵] همان.
[۲۶] یکى از نشانه هاى روشن قیام امام زمان(عج) که احادیث اسلامى همگى بر آن اتّفاق دارند این است که سراسر اجتماع بشرى را جور و ستم و تعدّى و بیدادگرى فرا مى گیرد و ابرهاى یأس و نومیدى زندگى جامعه انسانى را تیره مى سازد و در حقیقت فشار ظلم و تعدّى آن چنان بر دوش آنان سنگینى مى کند که انسان را براى پذیرش انقلاب دیگر، انقلابى عمیق و بنیادى به دست توانا و نیرومند یک مرد الهى آماده مى سازد.
[۲۷] حکومت جهانى مهدى (عج)؛ ص ۲۱۶.
[۲۸] همان؛ ص ۲۱۲.
[۲۹] همان؛ ص ۲۱۸.
[۳۰] همان؛ص ۲۱۶.
[۳۱] همان.
[۳۲] همان.
[۳۳] پاسخ به پرسشهاى مذهبى، ص: ۲۲۶.
[۳۴] همان؛ ص ۲۲۵.
[۳۵] همان.
[۳۶] همان؛ ص ۲۱۷.
[۳۷] همان.
[۳۸] همان ؛ ص۲۲۶.
[۳۹] همان.
[۴۰] همان.
[۴۱] همان.
[۴۲] تمام آزمون هاى الهى که درباره پیامبران و اولیاى وى انجام مى گیرد براى همین منظور است. اگر خدا ابراهیم(ع) را با تکالیف و وظایف سنگینى آزمود، چنان که مى فرماید: « وَ اذِ ابْتَلَى ابْراهِیمَ رَبَّهُ بِکَلِمَاتٍ فَاتَمَّهُنَّ»؛( سوره بقره، آیه ۱۲۴) براى همین هدف بوده است تا این رادمرد الهى به قدرى در کوران حوادث قرار گیرد تا در صلابت و استقامت به صورت فولاد آب دیده در آید.
[۴۳] پاسخ به پرسشهاى مذهبى، ص: ۲۲۶.
