یادآورى
پیش از ورود به بحث تشیع در اروپا و امریکا، باید به این نکته توجه داشت که تشیع در این دو قاره، سابقه اى بیش از یک قرن ندارد و آنچه در این باره وجود دارد، اغلب مربوط به مهاجرانى است که از کشورهاى دیگر، بویژه شبه قاره و کشورهاى خاورمیانه به این دو قاره رفته اند.
گستردگى این مهاجرتها سبب شده است تا در بسیارى از کشورهاى این دو قاره، شیعیان پراکنده باشند و در شکل جوامع کوچک و بزرگ در این سوى و آن سوى به هدف یافتن کار، به زندگى خود ادامه دهند. اطلاعات ما در این باره، چندان نیست. بنابر این، در این دو فصل اخیر تلاش کردیم تا صرفا گزارشى در باره برخى از کشورهاى بزرگ این دو قاره ارائه دهیم. دنبال کردن این پژوهش مجال دیگرى را مى طلبد.
شیعیان اروپا
اسلام در بریتانیا
بریتانیایى ها مانند دیگر دولت هاى استعمارى، اسلام را در خاورمیانه و هند تجربه کردند. آنان قرنها در این نواحى مشغول غارت اموال مسلمانان بودند و همین رفت و آمد سبب شد تا اندکى از مسلمانان به تدریج از اواسط قرن نوزدهم بتوانند به این مجمع الجزایر (انگلند، اسکاتلند، ویلز و ایرلند) راه یابند. اینان غالبا ملوانانى بودند که به انگلیس رفت و آمد داشته و در برخى از شهرها مانند لیورپول، گلاسکو، کاردیف و… ازدواج کرده و ماندگار مى شدند.
به جز مسیحیان و یهودیان، سیک ها و هندوها و نیز مسلمانان که در درجه اوّل هندى هستند، از ساکنان این کشور به شمار مى آیند.
به تدریج در اواسط قرن بیستم، شمارى از مسلمانان از افریقا براى کار راهى اروپا شده و جمعى از آنان در انگلیس ساکن شدند. بیشتر اینان به خصوص هندى ها، داراى ملیت انگلیسى شدند.
نخستین مسجد در بریتانیا، در سال ۱۸۸۹ در شهر ووکینگ سارى ساخته شده است. سالها پیش از آن در دانشگاه هاى آکسفورد و کمبریج، کرسى هاى شرق شناسى، عربى و اسلام شناسى ایجاد شده و بریتانیایى ها با اسلام و فرهنگ اسلامى آشنا بودند. حتى گفته شده است که نخستین مسلمان شناخته شده انگلیسى جان نلسون درقرن ۱۶ بوده است. نیز گفته شده است که زمانى تنى چند از انگلیسى هاى مسلمان شده فرقه اى به نام محمدیه در سال ۱۶۴۱ درست کردند. به تازگى شرحى اجمالى از چگونگى وضعیت اسلام در بریتانیا در کتابچه اى با ناممسلمانان در بریتانیاتوسط سفارت ایران در لندن منتشر شده است.
در حال حاضر جمعیت مسلمان این کشور بین ۸/۱ تا ۲/۲ میلیون نفر برآورد مى شود که نزدیک به یک میلیون نفر آنان در لندن و حومه آن زندگى مى کنند. دیگر شهرهایى که مسلمانان در آن فراوانند عبارتند از: وست میدلندز (بیرمنگام)، وست یورکشار، لانکشایر، منچستر، شفیلد، لیدز و گلاسکو. دو سوم مسلمانان کسانى هستند که اجداد یا پداران آنان هندى و پاکستانى بوده اند و جالب آن که ۴۵ درصد مسلمانان بریتانیا کسانى هستند که در خود این کشور متولد شده اند.
در حال حاضر تعدادى بالاى ده هزار نفر مسلمان بومى نیز در انگلیس وجود دارد که بریتانیایى الاصل هستند و به تدریج به اسلام گرویده اند.
نکته دیگر درباره بریتانیا آزادى عملى است که در این کشور براى ادیان وجود دارد. به علاوه روحیات انگلیسى ها، در برابرمهاجران و اقوام دیگر، در مقایسه با سایر اروپایى ها، هموارتر و پذیراتر است. به همین دلیل مسلمانان با آزادى عمل کافى در این کشور مى توانند همانند طرفداران دیگر ادیان و مذاهب به انجام اعمال عبادى خود بپردازند.
شیعیان بریتانیا
شیعیان ساکن در بریتانیا که نسبت به سنى ها در اقلیت به سرمى برند، حدود دویست هزار نفر تخمین زده مى شوند. بیشترین تجمّع آنان در لندن، بیرمنگام و منچستر واقع شده و از ملیت هاى ایرانى، عراقى، پاکستانى، هندى، لبنانى و به طور اندک و پراکنده از سایر کشورها تشکیل شده اند.
ایرانیان با برخوردارى از چند مرکز فعال و بسیار آبرومند که از جانب رهبر معظم انقلاب اسلامى و دیگر مراجع عظام و دفاتر آنان حمایت و سرپرستى مى شوند، در لندن و چند شهر عمده، کانون اجتماعات عظیم و مرجع پاسخگویى و ارشاد شیعیان هستند. در لندن و منچستر مرکز آموزشى فرهنگى العصر، مؤسسه امام مهدى (عج)، جامعه شیعیان اثنى عشرى (خوجه ها)، حسینیه رسول اللّه الاعظم (ص)، مرکز محمدى تراست (پاکستانى هاى شیعه)، اداره جعفرى و محفل على (ع) به عنوان عمده ترین مراکز شیعى در انگلیس شناخته شده اند.
این مراکز به طور مستمر به فعالیت هاى آموزشى و تبلیغى و همچنین اعانه به مستمندان مشغولند، ولى در مواقع خاص و مناسبت هاى مذهبى همچون ماه مبارک رمضان و لیالى قدر، ایام سوگوارى بویژه دهه عاشوراى حسینى و ایام جشن و سرور به خصوص ولادت نبى اکرم (ص) و نیمه شعبان پذیراى ده ها هزار نفر از شیفتگان اهل بیت عصمت و طهارت اند.
مرکز اسلامى انگلیس
(ICEL) Islamic Centre England – London
این مرکز در دسامبر ۱۹۹۵ (دى ماه ۱۳۷۴) در لندن تاسیس شد. این مرکز همانند دیگر مراکز اسلامى در انگلستان به امور تبلیغى و آموزشى قرآن، اصول و فروع دین و برگزارى مجالس و محافل مذهبى پرداخته و به لحاظ امکانات و تنوع برنامه هاى مختلف از موفق ترین و فعالترین کانون هاى تجمع شیعیان بویژه ایرانیان محسوب مى گردد. این مرکز در مواقع خاص همچون لیالى قدر و ایام سوگوارى ماه محرّم، پذیراى روزانه هزاران نفر از شیفتگان اهل بیت (ع) است.
مرکز اسلامى انگلیس با همکارى دیگر موسسات عمده اسلامى در لندن، هر ساله اجلاس ها و گردهمایى هاى مختلفى را ترتیب مى دهد که علماى اسلامى از مذاهب به گفت و گو و تبادل نظر مى پردازند. این نشست ها که با هدف شائبه زدائى و رفع شبهات و سوء شناخت از اسلام بر پا مى شود، همواره از استقبال سازمانها و گروههاى مسلمان برخوردار بوده است.
این مرکز در کنار فعالیت هاى فرهنگى و تبلیغات مذهبى و برگزارى مجالس متنوع، کانون مراجعات روزه مرّه شیعیان و خصوصا ایرانیانى است که براى طرح سؤالات شرعى و احوال شخصیه از قبیل اجراى صیغه عقد نکاح و طلاق و مشاوره خانوادگى به آنجا مراجعه مى نمایند.
چند مؤسسه فرهنگى – آموزشى نیز از دیگر حوزه هاى تابع مرکز اسلامى انگلیس به شمار مى آیند که دار القرآن کریم، انجمن جوانان الفجر و مؤسسه مطالعات اسلامى از جمله آنها مى باشد.
موسسه مطالعات اسلامى (IIS) با همکارى دیگر مراکز تحقیقى، مطالعاتى اسلامى در دانشگاههاى بریتانیا به تقویت مبانى علمى و انتشار مقالات و رساله هاى تحقیقى مى پردازد. تا کنون چندین جلد از تألیفات حضرت امام خمینى (ره) و استاد شهید مرتضى مطهرى پس از ترجمه به زبان انگلیسى از سوى این مرکز چاپ و منتشر شده است.
ریاست مرکز اسلامى انگلیس در سالهاى نخست تأسیس آیت الله اراکى و در حال حاضر بر عهده حجت الاسلام آقاى عبدالحسین معزى نماینده مقام معظم رهبرى است.
مجمع جهانى اسلام
(Islamic Universal Association)
مجمع جهانى اسلام در سال ۱۹۷۴ میلادى (۱۳۵۲ شمسى) بنا بر دستور آیت اللّه گلپایگانى و با هدف نشرفرهنگ اسلام و آشنایى عموم با مذهب تشیع و رسیدگى به مشکلات دینى مسلمانان بویژه شیعیان مقیم انگلستان توسط حجت الاسلام حاج سید مهدى گلپایگانى در لندن تأسیس شد.
این مرکز از قدیمى ترین مراکز رسمى اسلامى و شیعى در اروپا محسوب مى گردد. فعالیت هاى مجمع در حول سه محور عمده دور مى زند.
۱- ترویج و تبلیغ آئین مبین اسلام و مذهب تشیع. مجمع با بذل اهتمام به برگزارى مجالس در ماه هاى محرم و صفر و رمضان و بر پایى مناسبت هاى مختلف و دعوت از شخصیت هاى برجسته و علما و فضلاى فرهیخته یکى از مهم ترین و فعال ترین کانون هاى شیعى در اروپا و بویژه در انگلستان شمرده مى شود و ده ها هزار شیعه ایرانى و غیر ایرانى ساکن لندن از پرتو تلاش هاى مجمع در طول سال برخوردار مى باشند.
۲- فعالیت هاى آموزشى و تربیتى مجمع که شامل بخش ها و برنامه هاى مختلف به ترتیب زیر است:
– کتابخانه تخصصى با دارا بودن حدود بیست هزار نسخه کتاب به زبان هاى مختلف.
– تشکیل مدرسه قرآن و عترت جهت آموزش قرآن و اصول عقاید، احکام و همچنین آموزش زبان فارسى.
– بر پایى کلاس هاى آموزشى مخصوص بانوان.
– نشر عناوین و موضوعات دینى و اجتماعى در میان مراکز علمى و دانشگاهى از طریق پست الکترونیک.
– راهنمایى حجاج و زائران خانه خدا، چاپ، توزیع و آموزش مناسک حج.
– برگزارى نماز جمعه، ایراد خطبه نماز به سه زبان فارسى، عربى، انگلیسى. در واقع این مجمع تنها محل برگزارى نماز جمعه شیعیان در انگلستان مى باشد.
– تشرف بیش از ۱۸۰۰ نفر از ملیت هاى مختلف به دین اسلام در سایه ارشادات و تلاش هاى مجمع.
– تلاش در مسایل اجتماعى و مردمى و خدمت به عموم نیازمندان که در این مورد مى توان کمک و یارى بیماران، مساعدت به نیازمندان و حل مشکل مالى آنها (از جمله مسافران و دانشجویان شیعه)، تشویق افراد متمکن و علاقمند به همیارى و تقویت صندوق قرض الحسنه مجمع، حل و فصل امور خانواده ها و تلاش در جهت کاهش اختلافات خانوادگى و خصوصاً طلاق، یارى رسانى در حوادث ناگهانى. در این خصوص قابل ذکر است که در مصائب و حوادث طبیعى مجمع از پیشگامان یارى رسانى به هموطنان آسیب دیده و پس از وقوع زلزله در شهر بم نسبت به تأسیس مرکز نگهدارى کودکان یتیم و بى سرپرست اقدام کرده است.
بنیاد امام خویى (Imam Khoei Foundation)
اساسنامه مؤسسه فرهنگى امام خویى به پیشنهاد مرحوم سید محمد تقى خویى و موافقت مرحوم آیت اللّه سید ابوالقاسم خویى در سال ۱۹۸۵ توسط جمعى از مریدان ایشان تدوین و به صورت مرکزى براى شیعیان ابتدا در آمریکا (نیویورک) و پس از آن در سال ۱۹۸۹ در اروپا (لندن) تأسیس گردید.
این مؤسسه که با نام مرکز اسلامى امام خوئى نیز اشتهار دارد، با هدف ارائه خدمات فرهنگى، دینى و اجتماعى و حمایت از مسلمانان مهاجر، فعالیت خود را بنا نهاده و همواره از مساعدت و پشتیبانى نیکوکاران شیعه بهره مند بوده است.
بنیاد خویى با محور قرار دادن تفکر جهانى شیعى، ارتباطات و فعالیت هاى بین المللى خود را با دیگر سازمان هاى اسلامى و غیر اسلامى برقرار ساخته وایده گفتگوى بین ادیان آسمانى را از برنامه هاى مهم دستور کار خود قرار داده است.
این مؤسسه با ارتباط و مبادله هیأت با مراکز عمده اى همچون دانشگاه الازهر، مؤسسه ایسیسکو، مؤسسه اهل البیتدر اردن و دیگر مؤسسات اسلامى جهان به برگزارى سمینارها و انعقاد موافقت نامه ها دست زده و با انتشار مجلات و مقالات و ارائه آراى علمى در تقریب مذاهب اسلامى کوشیده و توانسته است تاکنون چندین همایش با حضور نمایندگان و علماى تشیع و مذاهب هفتگانه: امامیه، زیدیه، حنفیه، شافعیه، مالکیه، حنبلیه و اباضیه برگزار نماید. مرکز گفتگوى ادیان بنیاد خویى نیز در سالهاى اخیر چندین گردهمائى و جلسات مباحثه و محاوره با رهبران مسیحى و یهودى را بر پا نموده است.
از دیگر فعالیت هاى بنیاد خویى در انگلستان تأسیس دو مدرسه بزرگ به نامهاى مدرسه امام صادق (ع) (پسرانه) و مدرسه الزهراء (دخترانه) در لندن مى باشد. کتابخانه بزرگ بنیاد بیش از ده هزار جلد کتاب دارد. در نتیجه فعالیت هاى مستمر بنیاد و خصوصاً تلاش در جهت تقریب بین مذاهب اسلامى، در سال ۱۹۹۸ نام مؤسسه خویى در زمره مشاورین غیر دولتى سازمان ملل به ثبت رسیده و بسیارى از سازمانهاى بین المللى به آراء و نظرات این مؤسسه به عنوان یکى از مآخذ و منابع شیعى استناد مى کنند. از دیگر فعالیت هاى این بنیاد در این راستا، تثبیت جایگاه شیعیان در ارتباطات جارى با دولت انگلیس است.
مؤسسه خویى در حال حاضر طرح هاى بزرگى در شهرهاى مختلف جهان و از آن جمله تأسیس مدرسه الهدى در مونترال کانادا، ساخت خوابگاه دانشجوئى ۳۰۰ نفره در اسلام آباد و همین طور مؤسسات فرهنگى و دینى در پاریس، دمشق، بانکوک و جنوب تایلند، بیروت و چند شهر عراق در دست اجرا دارد.
مجتمع بزرگى نیز از ۱۲ سال پیش تاکنون در بمبئى هند در حال احداث است که به علت مشکلات قانونى و بعضاً مالى متوقف گردیده و دولت هند نیز با ساخت مناره و گنبد براى این مجتمع مخالفت نموده است. بنیاد همچنین ارتباط و همکارى نزدیکى با مراکز فقهى و حوزه هاى علمیه در قم و مشهد دارد و به گفته مسئولان بنیاد در اجراى چند طرح در ایران همکارى مى نماید. از دیگر اقدامات بنیاد انتشار مجلات است.
حجت الاسلام آقاى سید عبدالصاحب خویى در حال حاضر رئیس هیأت مدیره بنیاد امام خویى است. وى پس از ترور برادرش مرحوم سید عبدالمجید خویى (۱۰ آوریل ۲۰۰۳ در نجف) به این سمت برگزیده شد.
بنیاد هر ماهه دو نشریه بنامهاى النور و الکلمه منتشر مى سازد.
نشانى الکترونیک بنیاد خویى: www.al-khoei.org.ukمى باشد.
فدراسیون جهانى شیعیان اثنى عشرى (خوجه)
The world Federation of Khoja ShiaIsna-Ashari Muslim Communication (KSIMC)
خوجه ها مسلمانان شیعه اثنا عشرى هستند که خاستگاه آنها مناطق شهر سند و ایالت گجرات هند است. کلمه خوجه از واژه خواجه زبان فارسى به معناى فرد محترم و متشخص گرفته شده است. با مهاجرت آقا خان اول در نیمه اول قرن نوزدهم از ایران به هند، فرقه اسماعیلیه نزارى، رونق یافت، اما به تدریج میان نزارى ها اختلاف پیش آمده و گروهى از خوجه ها، امامى شدند.
بنا به تقاضاى عده اى از خوجه ها از مرجعى بنام شیخ زین العابدین مازندرانى در نجف، یک روحانى (ملاقادر حسین) به هند عزیمت و مدرسه اى براى تدریس اصول اسلامى و عقاید تشیع تأسیس نمود.
جذب جوانان خوجه به این مرکز موجب اختلاف بیشتر آنان با اکثریت که پیروان آقاخان بودند شد تا جائى که فشار روز افزون به آنها موجب شد که حدود سال ۱۹۰۰ و پس از بیست سال مناقشه، این جماعت زادگاه خود را ترک گفته و با مشقت فراوان راهى شرق افریقا شدند.
خوجه ها با تلاش و پشتکار توانستند به تدریج وضعیت معیشتى خود را بهبود بخشیده و فعالیتهاى مذهبى خود را در کنار کار و تحصیل سامان بخشند. استقلال و تجزیه هند در سال ۱۹۴۷ موجب شد شمارى از خوجه ها به پاکستان مهاجرت نمایند.
در حال حاضر حدود ۱۲۵۰۰۰ نفر شیعه خوجه در مناطق مختلف جهان زندگى مى کنند. شمار کثیرى از آنها در هند و پاکستان و جمعیتى در شرق افریقا و تعدادى خانوار در ایران و کشورهاى عربى حاشیه خلیج فارس سکونت دارند.
تا سال ۱۹۵۶ میلادى دانشجویان شیعه اى که از شرق افریقا و جنوب غرب آسیا براى ادامه تحصیل به انگلستان مى آمدند فاقد مکان خاصى براى اجتماع و برگزارى مراسم عادى خود بودند. این نیاز بتدریج آنها را به انسجام بیشتر و اهتمام به داشتن انجمن و مرکز واحدى سوق داد.
نخستین انجمن شیعیان اثنى عشرى (خوجه) در لندن به طور رسمى، در سال ۱۹۷۲ تأسیس شد.
همزمان پس از اخراج آسیائیان از اوگاندا (۱۹۷۲) جمعى از خوجه هاى مقیم آن کشور راهى بریتانیا شدند. این گروه در شهرهاى مختلف بویژه لندن، بیرمنگام و منچستر سکنا گزیدند. جماعت لندن با خریدارى ساختمان یک کلیساى قدیمى در منطقه همراسمیت نخستین حسینیه خوجه ها را در لندن افتتاح کردند. این جماعت با فعالیت گسترده و به عنوان یکى از پیشروان تشکیل فدراسیون جهانى شیعیان خوجه به خرید املاکى در مناطق مختلف و تأسیس مراکز فرهنگى و آموزشى اقدام نمود. در سال ۱۹۷۴ اساسنامه جمعیت خوجه ها به تصویب رسید و جواد نقوى به عنوان اوّلین رئیس تشکیلات برگزیده شد.
خوجه ها با توزیع جمعیتى در شهرهاى مختلف به تشکیل جماعت در آن شهرها اقدام نمودند و هر یک با برخوردارى از امکانات و حمایتهاى مادى و معنوى، به پیشرفته ترین سازمان اسلامى شیعى تبدیل شدند. تأسیس مراکز فرهنگى، مسجد، کتابخانه، غسالخانه و برگزارى سمینارهاى متعدد در زمینه هاى مذهبى، اجتماعى، حقوقى و فلسفى از جمله فعالیت هاى این مراکز است. در حال حاضر رئیس فدارسیون جهانى خوجه ها آقاى دکتر احمد حسام است. نشانى الکترونیکى شیعیان خوجه: www.World-Federation.org مى باشد.
شخصیت هاى برجسته و رؤساى مراکز و سازمان هاى اسلامى در انگلیس
۱- حجت الاسلام و المسلمین آقاى عبدالحسین معزى نماینده ولى فقیه و رئیس مرکز اسلامى انگلیس.
۲- حجت الاسلام و المسلمین آقاى على عالمى رئیس مجمع جهانى اسلام.
۳- حجت الاسلام آقاى سید عبدالصاحب خویى دبیر کل بنیاد امام خویى.
۴- آقاى دکتر اقبال سکرانى – دبیر کل شوراى مسلمانان بریتانیا.
۵- آقاى دکتر هانى البناء – استاد و رئیس بنیاد امداد اسلامى.
۶- آقاى دکتر اعظم نانجى – رئیس مرکز مطالعات اسماعیلیه.
۷- آقاى دکتر احمد حسام – رئیس فدراسیون جهانى خوجه ها در بریتانیا.
۸- آقاى محسن جعفر – رئیس اتحادیه خوجه ها در لندن.
۹- آقاى احمد ورسى – مدیر مسئول و سردبیر هفته نامه مسلم نیوز.
۱۰- آقاى سید محمد سبزوارى – رئیس مرکز آموزشى و فرهنگى العصر.
۱۱- آقاى سید یوسف خویى – مسئول امور بین الملل بنیاد امام خویى (ره).
۱۲- آقاى دکتر زکى باوى – رئیس کالج اسلامى انگلیس.
۱۳- آقاى دکتر احمد الدوبیان – مدیر کل مرکز فرهنگى اسلامى و مسجد جامع لندن.
۱۴- آقاى عزیز پاشا – دبیر کل اتحادیه جمعیت هاى اسلامى بریتانیا و ایرلند.
۱۵- آقاى مسعود شجره – رئیس کمیسیون حقوق بشر اسلامى.
۱۶- آقاى سید جواد شهرستانى – نماینده آیت اللّه العظمى سیستانى ۱۷- آقاى سید محمد کشمیرى – نماینده آیت اللّه العظمى سیستانى.
۱۸- آقاى سید محمد موسوى – مسئول مؤسسه اهل البیت.
۱۹- آقاى کمال هلباوى – رئیس اتحادیه اسلامى اروپا (در لندن).
۲۰- آقاى دکتر سعید شهابى – رئیس مؤسسه اسلامى ابرار.
۲۱- آقاى سید حسین شامى – رئیس مؤسسه دار الاسلامبریتانیا و ایرلند.
۲۲- آقاى پروفسور خورشید احمد – دبیر بنیاد اسلامى انگلیس.
۲۳- آقاى احمد شیخ محمد – دبیر کل انجمن مسلمانان بریتانیا.
(منبع: مسلمانان اروپا و آمریکا: ۱۷۹-۱۸۶)
شیعیان آلمان
بزرگترین جمعیت مسلمان آلمان، مهاجرانى از ترکیه هستند که جمعیت آنان بیش از سه میلیون نفر تخمین زده مى شود. در میان این مهاجران، شمارى شیعه و علوى وجود دارد که نخستین مراکز شیعى را در آلمان بر پا کردند. شمارى از ترکهاى اهل سنت نیز به مرور به تشیع گرویده و آنان هم به عنوان مستبصرین، در شهرهاى مونیخ، برلین، هامبورگ، بوخوم و فرانکفورت زندگى کرده، بر شمار شیعیان ترک افزوده اند.
در بوخوم، فرانکفورت و مونیخ شخصى به نام آقاى اوجمراکزى را در جهت جذب برادران ترک تبار مقیم آلمان به مکتب اهل بیت (س) پایه گذارى کرده و تا کنون توانسته بیش از ۴ هزار خانواده ترکیه اى را شیعه کند و بویژه تأثیر زیادى از نظر اخلاقى و رفتارى بر روى جوانان داشته است. وى که به دلایل سیاسى از ترکیه تبعید شده بود در آلمان و به دلیل رفت و آمد در مسجد هامبورگ با افکار امام آشنا و شیعه شده است. ایشان، دامنه فعالیت خود را گسترش داده و در کشورهاى هلند، بلژیک و فرانسه به مرکزیت آلمان، تلاش هاى خود را دنبال مى کند. ایشان برخى از جوانان با استعداد را جهت تحصیلات و طى کردن دوره هاى معارف اسلامى به ایران فرستاده که هم اکنون بعضى از این جوانان در دانشگاه بین المللى قزوین در رشته هاى مختلف علمى مشغول تحصیل هستند.
افزون بر اینان، شمارى از ایرانیان و مهاجران عراقى و لبنانى و افغانى و هندى نیز هستند که آنان نیز به تدریج فعالیت هاى مذهبى خویش را سامان داده اند.
در برلین گروهى از برادران دوستدار اهل بیت ترکیه اى، اتحادیه مسلمانان ترک تبار اروپا را تشکیل دادند که این اتحادیه از مؤسسات و مراکز فعالى است که در میان دوستداران اهل بیت (ع) در کشورهاى آلمان، هلند، بلژیک، اتریش و فرانسه تشکیل شده است و هر سه ماه یک بار جلساتى در خصوص چگونگى تبلیغ مکتب اهل بیت (س) و بررسى مشکلات مسلمانان برگزار مى کنند.
در جمع، حدود ۴ میلیون مسلمان ترک در آلمان زندگى مى کنند که ۱۵۰ هزار آنها شیعیان مى باشند. علویان را باید از این آمار استثناء کرد. منهاى گروهى از علویان که به تشیع امامى گرویده اند، آنان بیش از ششصد هزار نفر هستند و مهم ترین تشکل آنان فدراسیون علوى هاى متحد است که در سال ۱۹۹۱ از اجتماع ۹ تشکل علوى بکتاشى تأسیس شده و مرکز آنان شهرکلن است. در تقسیم بندى هاى کلى، علوى ها را جزو شیعه به شمار مى آورند، گرچه تفاوت هاى عمده اى با شیعیان دارند، اما هرچه هست با اهل سنت کمتر ارتباط دارند. برخى از علوى ها با مسجد و اهل بیت ارتباط بیشترى دارند. علویان تعداد کمى مسجد و شمار بیشترى جمع خانه دارند. علوى ها نشریه اى با نام صداى آنان (Alevikrin)دارند که از سال ۱۹۹۳ منتشر مى شود. یکى از روحانیون شیعه در برلین صلاح الدین یلماز است که در این شهر نماز جمعه اقامه کرده و به دلیل تنوع حاضرین خطبه هاى نماز را به سه زبان ترکى، عربى و فارسى اقامه مى کند.
برگزارى مراسم سوگوارى امام حسین (ع) با شکوه تمام توسط شیعیان آلمان تشکیل شده و آنان از هرفرصتى براى ایجاد اجتماعات بهره مى برند.
از جمله شیعیان سه کشور، آلمان، بلژیک و هلند در یکى از مناطق مرزى آلمان که نزدیک به سه کشور است جمع شده، مرکزى را اجاره کرده و شب و روز عاشورا مراسم عزادارى بزرگى بر پا مى کنند. شیعیان این سه کشور سعى مى کنند، با خانواده هایشان در این مراسم حاضر شوند و برنامه هاى متمرکزى داشته باشند.
تشیع در میان آلمانى ها نیز نفوذ داشته و چند نفر از آنان در تبلیغات مذهبى سهیم هستند. دکتر کروگر، طارق رزلوودر، از آن جمله هستند. طارق رزلوودر به شش زبان تسلط دارد و پس سفر به تعدادى از کشورهاى دنیا به مطالعه در مذهب ها و مکتب ها پرداخته و پس از آشنایى با اسلام و مکتب تشیع آن را انتخاب و کتاب آخرین مسیحى خانواده را نوشته است.
پیتر شوت (Peter Schدtt) شاعر و گزارش گر متولد ۱۹۳۹ آلمان، در سال ۱۹۶۷ با درجه ى دکتراى فلسفه از دانشگاه فارغ التحصیل شد. وى از فعالان حزب کمونیست آلمان بود که از سال ۱۹۸۸ از حزب بیرون آمد. در سال ۱۹۸۷ با یک زن ایرانى ازدواج کرد. در سال ۱۹۹۰ شیعه شد و در سال ۱۹۹۶ به حج رفت. در حال حاضر وى از فعالان جمعیت نو مسلمان آلمانى است که با دکتر رضوى همکارى دارد.
علاوه بر هامبورگ که مرکز اسلامى فعالیت چشمگیرى دارد، بسیارى از شیعیان در برلین اقامت دارند. رایزنى ایران، طى سالهاى اخیر، اقدامات فرهنگى جالبى براى آشنایى آلمانى ها با ایران، اسلام و مذهب تشیع داشته است. از آن جمله تأسیس یک کتابخانه با چندین هزار مجلد کتاب است.
در آلمان تشکل هاى شیعى فراوانى از سوى عربها و ایرانى ها وجود دارد. از آن جمله خانم هاى مسلمان آلمانى در مؤسسه کوثر فعالیت کرده و نشریه اى نیز دارند.
در برلین یک مؤسسه دینى به مسؤولیت دکتر محمد عامر مصرى که پیش از این شافعى بوده و مستبصر شده است با حمایت مالى برخى از مراجع، به کارهاى تبلیغى و دینى مشغول است. وى هر شب جمعه درس عقاید براى تعدادى از مسلمانان دارد.
مرکز فرهنگى شیعیان یا مرکز فرهنگى التراث که ترکیبى از گروه هاى قومى مختلف شیعه است در ۲۴ شهریور سال ۱۳۸۶ در برلین افتتاح شد. در افتتاح این مرکز نمایندگان آیت اللّه العظمى سیستانى و نیز مجمع شیعیان لندن سخن گفتند. همچنین رییس مرکز اسلامى هامبورگ، رایزنى فرهنگى کشورمان در آلمان، علماء شیعه از ملیت هاى گوناگون و جمع کثیرى از شیعیان عرب، ایرانى، ترک و آلمانى در مراسم افتتاح مرکز فرهنگى التراث شرکت نمودند. شگفت آن است که ساختمانى که این مرکز در آن افتتاح شده است کلیسایى است که به دلیل مشکلات مالى از طرف مسؤولان به این مرکز فروخته شده است.
درباره آمار دقیق شیعیان در سالهاى اخیر اطلاعى در اختیار نبود. اما بر اساس آمارى از سال ۱۹۹۵ از جمع دو میلیون و هفتصد هزار نفر مسلمان ساکن آلمان ۰۰۰/۲۵۰/۲ سنى، ۰۰۰/۴۰۰ هزار علوى، ۰۰۰/۴۰ هزار شیعه امامى هستند. جمعاً ۰۰۰/۶۰ نفر از مسلمانان آلمان، آلمانى تبار هستند.
طى سالهاى گذشته علاوه بر مهاجرت شمار زیادى از شیعیان خاورمیانه به ویژه عراق به آلمان، بسیارى از علویها نیز امامى مذهب شده اند. به نظر مى رسد رقم شیعیان در سالهاى اخیر به ۰۰۰/۱۵۰ نفر رسیده است.
روشن است که بسیارى از این گروه، به ویژه ایرانیان، تشیع شناسنامه اى دارند و حتى شمارى از افرادى از نسل هاى دوم و سوم آنان، به طور کلى غربى شده و از اسلام و تشیع دور شده اند. بیشتر اینان در مدارس آلمانى تربیت شده و تقریباً هیچ گونه آشنایى با اسلام ندارند.
در آلمان ده ها مرکز شیعى وجود دارد که در طول سه دهه گذشته تأسیس و فعال شده است. همین طور شخصیت هاى شیعى زیادى در سراسر این کشور به ویژه شهر برلین وجود دارد که غالب شیعیان نیز در این شهر زندگى مى کنند. مرکز اسلامى هامبورگ، مرکز اسلامى مونیخ، سازمان راه اسلامى در برمن، مرکز اسلامى المصطفى (ص)، مرکز اسلامى افغانستان در هامبورگ با بیش از سه هزار افغانى شیعه، مرکز اهل البیت در شهر دیسبورگ و تعداد زیادى مرکز دیگر، از مؤسساتى هستند که در سطوح مختلف فعالیت دارند.
مرکز اسلامى هامبورگ (مسجد امام على علیه السلام)
مرکز اسلامى هامبورگ یکى از قدیمى ترین مراکز اسلامى – شیعى است که سابقه درخشانى در تبلیغ و ترویج تشیع در این کشور دارد. بر اساس آنچه در سایت این مرکز آمده است، داستان شکل گیرى این مرکز به شرح زیر است:
در سال ۱۳۳۲ هجرى شمسى برابر با ۱۹۵۳ میلادى در جلسه اى که با حضور جمعى از ایرانیان مقیم هامبورگ در هتل آتلانتیک این شهر برگزار گردید گفتگویى پیرامون لزوم تشکیل مرکزى اسلامى و بناى مسجدى براى ایرانیان مقیم این شهر انجام گرفت. این پیشنهاد با استقبال حاضران روبرو شد و قرار شد دایره فعالیت این مرکز و مسجد تنها به ایرانیان محدود نگردد و مرکزى براى همه مسلمانان شهر هامبورگ تأسیس شود.
در همان سال نامه اى از جانب این جمع به مرجع تقلید وقت آیت اللّه بروجردى ارسال شد و در آن پیشنهاد تأسیس مسجدى جهت انجام عبادات و برگزارى جلسات دینى براى مسلمانان با ایشان مطرح گردید. مرحوم آیت اللّه بروجردى طى نامه اى موافقتشان را با این پیشنهاد اعلام نمودند و مبلغ ۱۰ هزار تومان نیز به عنوان نخستین رقم مالى براى انجام این کار حواله کردند.
در دوم تیر ماه ۱۳۳۲ ش / ۲۳ ژوئن ۱۹۵۳ از تعدادى از علاقمندان دعوت به عمل آمد و طى جلسه اى نامه مرحوم آیت اللّه بروجردى قرائت گردید. در این جلسه هیئت مدیره ۹ نفره اى به عنوان هیئت ساختمانى مسجد انتخاب شد که عبارت بودند از آقایان: على نقى کاشانى، حسین ولادى على محمد باقر زاده، محمد تقى تبرّک، محمد خسرو شاهى، حمید شجاعى و عبدالعلى فیض، محمد حسین دهدشتى، میر حسین غفارى.
از میان افراد فوق هئیت رئیسه چهار نفره اى نیز انتخاب گردید و حسابى بنام جمعیت ایرانیان افتتاح شد.
همزمان با این اقدام هیئتى از بازرگانان در تهران نیز به پیشنهاد مرحوم آیت اللّه بروجردى مسئولیت جمع آورى کمکهاى مالى براى احداث مسجد هامبورگ را بر عهده گرفت.
در سال ۱۳۳۴ / ۱۹۵۵ مرحوم حجت الاسلام آقاى محمد محققى به عنوان نماینده آیت اللّه بروجردى و امام مسجد آغاز به کار کرد. در نهم مهرماه ۱۳۳۶ (اول اکتبر ۱۹۵۷) زمین کنونى به مساحت ۴/۳۷۴۴ متر مربع به مبلغ ۲۵۰ هزار مارک براى مسجد خریدارى شد و به ثبت رسید. این مبلغ توسط یکى از تجار ایرانى بنام مرحوم حاج قاسم همدانیان از طریق مرحوم آیت اللّه بروجردى اهدا گردید. در ۱۲ آذر ماه ۱۳۳۶ (سوم دسامبر ۱۹۵۷) از جانب هیئت ساختمانى مرکز ترتیب مسابقه اى داده شد که در آن سه شرکت پیشنهادات خود براى مسجد را ارائه نمودند. این طرحهاى پیشنهادى جهت انتخاب نهایى براى آیت اللّه بروجردى به قم ارسال شد و ایشان اینکار را به آقاى لرزاده، معمار معروف ایرانى، ارجاع دادند. آقاى لرزاده از میان نقش هاى طراحى شده، نقشه شرکت شرام و الینگیوس را برگزید و نواقص آن را طى نامه جداگانه اى یادآور شد. این نقشه با همکارى یک مهندس ایرانى بنام آقاى پرویز زرگرپور تهیه شده بود. در یازدهم مارس ۱۹۶۰ قراردادى با شرکت مذکور تنظیم گردید و مقدمات کار زیر بناى مسجد به مساحت ۴۲/۸۳۲ متر مربع آغاز شد. نخستین کلنگ ساختمان مسجد در نیمه شعبان ۱۳۷۰ ق / ۲۴ بهمن ۱۳۳۶ / ۱۳ فوریه ۱۹۶۰ با حضور جمعى از مسلمانان و نمایندگان شهر هامبورگ توسط حجت الاسلام آقاى محققى زده شد و پس از مدت کوتاهى کارهاى ساختمانى شروع گردید.
از بهمن ماه ۱۳۳۶ (فوریه ۱۹۶۰) که نخستین کلنگ ساختمان مسجد زده شد تا اواخر ۱۳۴۱/۱۹۶۳ با وقفه هایى که پیش آمد تقریبا اسکلت ساختمان مسجد به پایان رسید. با فوت مرحوم آیت اللّه بروجردى و بازگشت آقاى محققى به ایران در اواخر سال ۱۹۶۳ وقفه اى در ساختمان مسجد پیش آمد که مورد اعتراض شهردار هامبورگ هم قرار گرفت. در اواسط سال ۱۳۴۲ (۱۹۶۴) با همراهى اتاق بازرگانى تهران در ایران، مبلغى به حساب مسجد هامبورگ واریز شد و بدین ترتیب تقریباً بدهکارى مسجد به بانک و شرکتهاى مربوطه تسویه گردید.
در سال ۱۳۴۲ (۱۹۶۵) آیت اللّه دکتر بهشتى با تأیید مراجع وقت به عنوان امام مسجد برگزیده شد. از جمله نخستین اقدامات ایشان تشکیل هئیت ساختمانى جدیدى با اعضاى بیشتر بود. به علاوه هیئت امناى هفت نفره اى مرکب از اعضاى زیر انتخاب گردید. شهید بهشتى، ایرج مشیرى، على عمارى، منوچهر اقبال، کریم نعمت زاده، محمد خسروشاهى، حسن ولادى. طى سالهاى ۱۹۶۶ و ۱۹۶۷ بخش ادارى داخل مسجد و قسمتى از کاشیکارى دیوارهاى خارجى مسجد از ناحیه کمکهاى مردمى و تبرّعات مسلمانان علاقمند در هامبورگ و تهران به اتمام رسید. با وجود این، مسجد به بانک ملى ایران بدهکار بود. از زمان زدن نخستین کلنگ مسجد تا این تاریخ مدت ۷ سال گذشته بود.
ابتکار مهم دیگر آیت اللّه بهشتى این بود که در کنار مسجد، مؤسسه اسلامى – فرهنگى دیگرى با هدف تحت پوشش قرار دادن همه مسلمانان از ملیت ها و مذاهب مختلف را بنیان گذارد و به این سان در ۱۹ بهمن ماه ۱۳۴۴ (۸ فوریه ۱۹۶۶) مرکز اسلامى هامبورگ به ابتکار آیت اللّه بهشتى به ثبت رسید و فعالیت فرهنگى خود را در سطح آلمان و سایر کشورهاى اروپائى آغاز نمود. در سال ۱۹۶۸ آقاى محمد شبسترى به دعوت آیت اللّه بهشتى جهت همکارى رهسپار هامبورگ شد و در سال ۱۹۷۰ با بازگشت آیت اللّه بهشتى به ایران مسؤلیت امامت مسجد و مدیریت مرکز اسلامى هامبورگ را عهده دار گردید. از این پس تا زمان شهادت آیت اللّه بهشتى (۱۳۶۰ ش) مدیریت مرکز اسلامى هامبورگ تحت نظارت آن مرحوم قرار داشت و امامان و مدیران بعدى بانظر ایشان منصوب مى گردیدند. در دوره مسؤولیت حجت الاسلام آقاى محمد خاتمى ۱۳۵۷ – ۱۳۵۹ مرکز بیشتر در گیر فعالیت هاى انقلابى بود و به همین دلیل کارهاى ساختمانى معوّق ماند. پس از آن حجت الاسلام مقدّم به امامت مسجد برگزیده شد که طى سالهاى ۱۳۵۸ – ۱۳۷۰ (۱۹۸۰ – ۱۹۹۲) در هامبورگ بود. در این دوره علاوه بر بازسازى مسجد و مرکز، بخش هاى جانبى آن نیز آماده گردید; فعالیت هایى که در دوره امامت حجت الاسلام محمد باقر انصارى در سال ۱۳۷۸ / ۲۰۰۰ به اتمام رسید و در آغاز دوره امامت آقاى حسینى نسب افتتاح شد.
مرکز اسلامى هامبورگ به عنوان یکى از مهم ترین مراکز اسلامى در آلمان، سالهاست به فعالیت هاى مختلف تبلیغى، علمى و پژوهشى مى پردازد. یکى از کارهاى عمومى این مرکز برگزارى نماز جمعه است که هر جمعه با حضور بیش از صدها نفر از شیعیان ایرانى و غیره برگزار مى شود. خطبه هاى نماز جمعه به سه زبان آلمانى، عربى و فارسى ایراد مى گردد. از دیگر فعالیت هاى مرکز، تهیه مجله اى به زبان آلمانى و توزیع آن بین مسلمانان آلمان، برگزارى همایش بین ادیان و گفتگوى بین اسلام و دیگر فرقه ها، بر پایى نماز ظهر و شب مى باشد.
برگزارى کنفرانس هاى علمى و همچنین نشست هاى هم اندیشى با حضور نمایندگان ۱۲۰ مؤسسه شیعى در آلمان به منظور بررسى وضعیت مسلمانان به خصوص شیعیان در اروپا از دیگر فعالیت هاى این مرکز است.
در این مرکز نشریه اى به زبان آلمانى با نام والفجر منتشر مى شود که حاوى معارف و مسائل اسلامى است. این نشریه در ۵۸ صفحه و در تیراژ ۳ هزار نسخه منتشر مى شود.
الحاق آکادمى اسلامى به مرکز اسلامى هامبورگ
آکادمى علمى اسلامى در سال ۱۹۷۸ در شهر کلن به ثبت رسید و تا سال ۱۹۹۵ در آن شهر فعالیت داشت و پس از آن به هامبورگ منتقل گردید. مرحوم پروفسور عبدالجواد فلاطورى با توجه به نیاز مبرم جوامع آکادمیک غرب به شناخت صحیح معارف اسلامى، این آکادمى را بنیان نهاد. فلاطورى یکى از چهره هاى سرشناس و از محققان و متفکران ایرانى بود که در شناساندن فرهنگ اسلامى – شیعى به آلمانى ها، طى چندین دهه تلاش مستمر داشت. مرکز وى که فعالیت عمده آن عبارت از یک کتابخانه بزرگ بود، در شهر کلن قرار داشت.
پس از فوت مرحوم فلاطورى در سال ۱۳۷۵ (۱۹۹۶ م) گرچه با اندکى تأخیر، آکادمى و کتابخانه غنى وى که در نوع خود بى نظیر مى باشد، بنا به توصیه آن مرحوم، به مرکز اسلامى هامبورگ منتقل گردید و رسما به نام این مرکز به ثبت رسید. مرکز اسلامى هامبورگ نیز در راستاى توسعه فعالیت هاى آموزشى و علمى خود به ادامه و احیاى فعالیت هاى دکتر فلاطورى که در سالهاى پایانى عمر ایشان به علت ضعف مزاج به کندى گراییده بود و در چند سال پس از رحلت وى متوقف شده بود مبادرت ورزید.
جغرافیاى حضور شیعیان در فرانسه
مقدمه
اولین حضور اسلام و مسلمانان در کشور فرانسه در قرن هشتم میلادى بوده است. در آن روزگار مسلمانان تا مرکز پواتیه پیشروى کردند، اما حضور مسلمانان در اروپا و اطراف آن، بیشتر از همه در اسپانیا و مغرب بزرگ (الجزایر، مراکش، تونس) بوده است. با توجه به حضور فاطمیون در مغرب گرایشات به مکتب اهل بیت (ع) در آن منطقه قوى بوده است و تمایلات شیعى همیشه کم و بیش وجود داشته است. اکثر مهاجران مسلمان فرانسه نیز از مغرب بزرگ مى باشد. در سده اخیر موج بزرگى از مهاجرت مغربى ها پس از جنگ اوّل و دوم جهانى صورت پذیرفته است. اسلام مغربى با توجه به گرایشات تصوف و عرفان و مکتب اهل البیت، در خود زمینه هاى تشیع را در برداشته است.
مسجد بزرگ پاریس در سال ۱۹۲۶ به افتخار مسلمانانى که در جنگ اوّل جهانى جانشان را از دست دادند، ساخته شد و در این مسجد همیشه مجالس ذکر تصوف و محبین اهل البیت برقرار بوده است. شیعیان کنونى فرانسه، به ترتیب تعداد جمعیت، متشکل از سه گروه هستند:
۱- مهاجران شیعه: موج مهاجرت ایرانیان پس از انقلاب اسلامى ایران، مهاجران لبنانى در زمان جنگهاى داخلى لبنان، مهاجران عراقى در دوران دیکتاتورى صدام و جنگ هاى عراق، مهاجران افغانى.
۲- مغربى هایى که با توجه به زمینه هاى محبت به خاندان پیامبر، به برکت انقلاب اسلامى ایران رسما شیعه شدند.
۳- فرانسویانى که مسلمان شده و سپس شیعه شدند و یا از همان آغاز، همزمان با گرویدن به اسلام، مذهب شیعه را پذیرفته اند.
با توجه به اینکه به استناد لاییک بودن جمهورى فرانسه، در آمارگیریها و سرشماریهاى رسمى هر گونه پرسش در زمینه اعتقادات افراد ممنوع مى باشد، آمار دقیقى از مسلمانان فرانسه، وجود ندارد. تعداد مسلمانان از سه میلیون تا هفت میلیون ذکر شده است. آمار شیعیان نیز، مثل آمار مسلمانان غالبا برمبناى ملیت هاى اصلى و کشورهاى مبدأ آنان محاسبه مى شود.
گروه هاى شیعه در فرانسه غالبا به نام شهر و منطقه اى که مرکز اجتماعات و مراسم آنان هست، نامیده مى شوند و گاهى این جمعیت ها به نام ملیت و کشور مبدأشان مشهور مى شوند.
از جهت پراکندگى جغرافیایى شیعیان، آنان تابع پراکندگى مسلمانان و مهاجران هستند. در پاریس با توجه به حضور غالب مهاجران، شیعیان حضور بیشترى داشته و اکثر مراکز آنان در این شهر و حومه آن قرار دارد. البته در شهرهاى دیگر نیز به صورت کمرنگ ترى حضور دارند. در ذیل، به مراکز عمده تجمع آنان اشاره مى شود.
لبنانى ها (الغدیر)
حضور لبنانى ها در فرانسه از قدمت تاریخى برخوردار است و عمدتاً به دلیل فرانکوفون (فرانسه زبان) بودن لبنانى ها، آنان ارتباط قوى و تنگاتنگى با فرانسه داشته اند. لبنان پایگاه عمده فرانسه در منطقه خاورمیانه و پل ارتباطى آنان با جهان تشیع بوده است، گرچه آنان بیشتر با مارونى ها در ارتباط بوده اند. موج مهاجرت لبنانى ها در دهه هاى اخیر، پس از جنگ هاى داخلى لبنان بوده است.
اولین اجتماعات آنان در پاریس، با اجاره کردن سالن کلیسایى در پورت شوازى (Porte de Choisy) انجام شد که مراسم دعاى کمیل و مناسبت هاى مذهبى در آنجا برگزار مى گردید. در ابتدا، این جماعت توسط برادر علامه فضل اللّه و سپس توسط خواهرزاده وى (سید صدر الدین فضل اللّه) هدایت شد.
در سالیان اخیر این جماعت، محلى را در حومه شرقى پاریس(Montreuil) خریدارى کرده و مراسم مذهبى را در آنجا برگزار مى کنند. در کنار سالن بزرگ اجتماعات، کلاس هایى نیز جهت آموزش قرآن و زبان عربى و اسلام دایر است. این گروه، تقریبا رسمى ترین و با سابقه ترین تشکّل شیعیان در فرانسه مى باشند، که سابقه فعالیت آنان به بیش از دو دهه مى رسد.
پاکستانى ها (مسجد شاه نجف)
شیعیان پاکستان ساختمانى در حومه شمالى پاریس LaCourneuv به نام مسجد شاه نجف دارند. مراسم آنان به زبان اردو برگزار مى شود. رهبرى آنان به صورت شورایى هدایت و اعضاى شورا توسط هیئت امنا انتخاب مى شوند. آنان روحانى ثابتى ندارند و در ایام محرم و رمضان از روحانى اردو زبانى از پاکستان و یا از میان روحانیون اردو زبان ساکن در اروپا دعوت به عمل مى آورند. در سایر ایام، مراسم مذهبى برگزار شده و کلاس قرآن جهت نوجوانان دایر است. در سالیان اخیر با توجه به موج مهاجرت افغان ها، این مسجد میزبان شیعیان افغانى نیز مى باشد.
خوجه ها (امامباره محمدى)
خوجه ها که مشهور به گجراتى هستند، اصالتا از منطقه گجرات هستند که در قرون گذشته به آفریقا مهاجرت کردند. اینان تاجرانى حرفه اى و جدى در امر تجارت مى باشند. در ابتدا از شیعیان اسماعیلیه بوده اند و سپس امامى شده اند. برخى از مهاجران آنان به کشورهاى مستعمره سابق فرانسه، در دهه هاى اخیر به فرانسه آمده اند و برخى از آنان به هنگام استقلال این مستعمرات، با توجه به داشتن تابعیت فرانسه، فرانسه را جهت اقامت برگزیدند و برخى نیز در ایام بازنشستگى از فعالیت هاى تجارى، راهى فرانسه مى شوند. البته عمده آنان به انگلیس مى روند و مرکز اصلى آنان در انگلیس است. اینان گروهى کاملا تشکیلاتى با محوریت مرکزى هستند که به صورت تشکیلاتى از دستور العمل هاى رهبرى مرکزیت تبعیت مى کنند. امام جمعه آنان، روحانى همزبانى از آنان است که با قرار دادى قانونى براى مدتى محدود تحت استخدام مرکز در مى آید و مجرى دستورات مدیران مرکز است.
با توجه به وضع مالى این تجار، مرکززیبا و مدرنى در محله Bagneux در حومه جنوبى پاریس ساخته اند و مراسم مذهبى در این مرکز برقرار مى شود و کلاسهاى آموزشى نیز در طبقات آن دایر است. البته این مرکز، تقریبا نیمه خصوصى مى باشد و مدیران تمایلى به استقبال از سایر ملیت ها در این مرکز ندارند.
ملگاش ها (محفل زینب)
این مرکز در حومه شمالى پاریس La Courneuve و در نزدیکى مسجد شاه نجف، مى باشد. این گروه از خوجه ها نیز مانند گروه فوق الذکر مى باشند. بسیارى از آنان از اقشار متوسط محسوب مى شوند. البته این مرکز، فعالیت بیشترى داشته و از جذب دیگران نیز استقبال مى کنند و درب مرکز بروى دیگران نیز باز است. امام آنان (شیخ معز)، در سالیان اخیر فرد ثابتى است که با توجه به آشنایى با زبان جوانان، دیگران را نیز جذب این مرکز مى کند. علاوه برکلاس هاى آموزشى، دعاى کمیل و نماز جمعه نیز برگزار مى شود.
عراقى ها (موسسه امام خوئى)
این مرکز در حومه شرقى پاریس (له لیلا) Les Lila توسط بنیاد امام خوئى خریدارى شده است. این بنیاد بعدا به نام موسسه امام خوئى تغییر نام داد. این مرکز تحت نظر مرکز امام خوئى در لندن اداره مى شود و محل تجمع عراقى ها مى باشد. مدیریت آن از همان ابتدا با دکتر ابوعلى بوده است. این مرکز نیز سایرمسلمانان را جذب مى کند و حتى براى فرزندان اهل تسنن کلاس آموزشى قرآن بر قرار مى کند.
ایرانى ها (مکان متعلق به سفارت)
در میان شیعیان مقیم فرانسه، ایرانیان بزرگترین گروه شیعه را تشکیل مى دهند. اما متأسفانه هیچگاه تشکل ثابتى نداشته و حتى فاقد ساختمان و سالن مراسم مى باشند. برخى از ایرانیان مقیم، گاهى با اجاره سالنى، مراسم مذهبى خودجوشى برگزار مى کنند، اما این مراسم کاملا مقطعى و شخصى مى باشد; زیرا شیعیان ایرانى به عنوان یک گروه با هویت شیعى فاقد یک تشکیلات مى باشند.
تا چند سال گذشته هیچ محل خاصى براى مراسم ایرانیان نبود، مراسم مذهبى دعاى کمیل و اعیاد و وفیات در محل ساختمان سفارت ایران برگزار مى شد. اما چند سال قبل ساختمانى جهت فعالیت هاى رسمى ادارى جمهورى اسلامى خریدارى شد که به دلایلى مورد استفاده قرار نگرفت و از آن پس، سالن هاى این ساختمان، محل برگزارى مراسم مذهبى گردید.
جوانان نسل جدید (سارت ویل)
گروهى از جوانان حومهپاریس مغربى الاصل که غالبا از نسل دوم و سوم مهاجرین هستند و فرانسوى محسوب مى شوند همراه با برخى از جوانان فرانسوى الاصل به برکت انقلاب اسلامى ایران در دو دهه اخیر به شیعه گرویدند. در ابتدا به دلیل نداشتن محل اجتماعات ثابت، در آپارتمان هاى خویش براى برگزارى مراسم مذهبى اجتماع مى کردند. به دلیلى وجود این آپارتمان ها در منطقه سارترویل (Sartrouville) در حومه شمال غربى پاریس، این جوانان غالبا به نام این محله شناخته مى شوند.
در سالهاى اخیر سالنى در حومه پاریس اجاره کرده اند و مراسم را آنجا برگزار مى کنند. اینان گرایش قوى به انقلاب اسلامى ایران داشته و دلیل عمده گرایش شیعى آنان، آشنایى با تشیع از طریق انقلاب اسلامى ایران مى باشد.
مسجد ژیور Givorsq
در سالهاى آغازین پیروزى انقلاب اسلامى ایران، به همّت یک فرد شیعه مغربى، گروهى از جوانان مغربى الاصل در منطقه جنوب لیون که غالبا از نسل دوم مهاجرین بودند به انقلاب اسلامى ایران و شیعه گرایش پیدا کردند.
آنان مسجدى را که در شهر ژیور (Givors) متعلق به پدرانشان (از اهل تسنن) بود، تعمیر و آباد کردند. پس از شیعه شدن، نمایشى عملى از وحدت شیعه و سنى را در این مسجد پیاده کردند.
شبهاى ماه رمضان پدران سنى، نماز تراویح مى خوانند و پسران شیعه، مراسم احیاء برگزار کرده و قرآن بر سر مى گیرند. امروز جماعت آنان گسترده شده و فرزندانشان نیز به آنان پیوسته اند. دلیل عمده گرایش شیعى گروه اول (جوانان عصر انقلاب اسلامى ایران) آشنایى آنان با تشیع از طریق انقلاب ایران بوده است; ولى گرایش فرزندان آنان به دلیل آموزش و انتقال از نسل قبل مى باشد. این مرکز اولین مسجد شیعیان در فرانسه مى باشد.
جوانان حومه لیون (وینیسیو)
اینان نیز شبیه گروه فوق جوانانى مغربى الاصل همراه با برخى از جوانان فرانسوى الاصل مى باشند که همان راه را طى کرده اند; و لى گروه آنان محدودتر بوده و به دلیل نداشتن محل اجتماعات ثابت، در آپارتمان هاى خویش مراسم مذهبى را برگزار مى کنند. محل برگزارى مراسم آنان در حومه شهر لیون در وینیسیو(Venissieux)، مى باشد، لذا این گروه به نام همین شهر مشهور شده اند.
مرکز فاطمه الزهرا (دانکرک)
در سالهاى آغازین پیروزى انقلاب اسلامى ایران، در شمال فرانسه، چند خانواده اصالتا مغربى به انقلاب اسلامى ایران و شیعه گرایش پیدا کردند. البته تا چند سال گذشته این افراد، مرکز و تشکلى نداشتند. سپس فردى را از نسل جوان جهت آموختن شیعه به لبنان فرستادند و وى پس از چند سال تحصیل به آنجا بازگشت و امام آنان شد. البته رهبرى آنان توسط مردان نسل قبل است که در عصر انقلاب اسلامى ایران به حامیان و هواداران تشیع پیوستند.
در سالهاى اخیر، اینان در شمال فرانسه و در دانکرک (Dunkerque)، در شهرک گراند سنت(Grande-Synthe)، ساختمانى براى این مرکز تهیه کردند و مراسم مذهبى و نماز جمعه برگزار مى کنند. ویژگى عمده آنان، این است که تلاش مى کنند تا با ابزارهاى مدرن و امروزى تشیع را تبلیغ مى کنند.
فدراسیون شیعیان فرانسه (Federation Chiite deFrance)، در ابتداى سال ۲۰۰۷ میلادى در همین مرکز شکل گرفت و به ثبت رسید. هر چند این فدراسیون تلاش مى کند تا در برابر نهادهاى رسمى اسلام سنى، سخنگوى اسلام شیعى شود ولى هنوز بسیار نوپا بوده، و با توجه به فعال شدن آن در سالهاى اخیر، و کم سابقه تر بودن آن نسبت به سایر مراکز شیعى، در میان شیعیان و نهادهاى شیعى ریشه ندوانیده است. این فدراسیون هر چند در محل این مرکز قرار دارد و مؤسسان و سخنگویان آن، از این مرکز هستند، ولى عملاً توسط بخشى از مدیران قدیمى تر مرکز الغدیر پاریس هدایت مى شود.
شیعیان سایر شهرها
از جهت پراکندگى حضور شیعیان در فرانسه، مى توان اظهار داشت که در بسیارى از شهرهاى فرانسه گروه هاى شیعه حضور دارند. این شیعیان اکثر قریب به اتفاق از مهاجرانى کشورهاى اسلامى هستند; هر چند بسیارى از آنان با هویت شیعى شناخته نمى شوند.
در برخى از شهرها مثل مونپولیه، تولوز، کلرمون فران و لیون… در سالیان اخیر انجمنى تشکیل داده اند ولى فاقد مرکز و مسجد و ساختمان مى باشند. در برخى از مناطق (مثل منطقه آردن) گروه هایى از شیعیان فرانسوى الاصل وجود دارند که به صورت یک گروه خانوادگى و عقیدتى، اجتماعاتى دارند. (این مدخل به طور کامل توسط دوست ارجمندم حجت الاسلام دکتر حسن فرشتیان که مقیم فرانسه هستند، نوشته شد).
شیعیان هلند
کشور هلند واقع در غرب قاره اروپا یکى از کشورهاى برجسته اروپایى با جمعیتى بالغ بر شانزده میلیون نفر است. سابقه این کشور، در مقایسه با دیگر دولت هاى استعمارگر اروپایى، نشانگر قدرتمندى آن در طول قرنهاى هفدهم تا نیمه هاى قرن بیستم است.
بخش بزرگى از جنوب شرق آسیا از جمله مجمع الجزایر اندونزى تا زمان استقلال آن در جریان جنگ جهانى، تحت سیطره این دولت بود .
نکته جالب در ارتباط با هلند آن است که نخستین کرسى اسلام شناسى در شهر لایدن هلند به سال ۱۵۹۹ میلادى تأسیس شده و به همین دلیل بسیارى از کتابهاى تاریخ کهن اسلامى براى نخستین بار در همین شهر چاپ شده است. بنابراین باید هلند را پیشگام در مطالعات عربى و اسلامى دانست. شاید این رویّه، ریشه در روش فکرى هلندى ها داشته باشد که تعصّب مذهبى چندانى نداشتند. آنان در طول قرن بیستم و به جز سالهاى اخیر که تلاشى تحریک آمیز علیه اسلام در آن کشور آغاز شده است، برخورد دینى غیرمتعصّبانه اى از خود نشان نداده و بسیارى از آنان به دلیل ازدواج با زنان مسلمان یا تأثیرپذیرى از فرهنگ اسلامى مسلمان شدند. به همین دلیل کمتر شهرى در هلند وجود دارد که در آن مسجد نباشد. غالب ساکنان هلند مانند سایر نقاط اروپا مسیحى (کاتولیک ۳۱ درصد) (پروتستان ۲۱ درصد) بوده و رقمى در حدود ۴۰ درصد را افرادى تشکیل مى دهند که خود را بى دین مى دانند. نزدیک به سى هزار یهودى در این کشور وجود دارد و از کل جمعیت آن کشور، پنج درصد را مسلمانان تشکیل مى دهند. آنان دو تشکل مهم دارند که با اسم هاى اختصارى (c.m.o, c.g.i)شناخته مى شود.
۲۵ درصد از مجموع مسلمانان هلند، کسانى هستند که بر مذهب تشیع بوده و از ملّیت هاى مختلفِ ایرانى،عراقى، افغانى، ترک، پاکستانى و غیره هستند.
به طورکلى در قاره اروپا چهار گروه: ترکها، مردمان شبه قاره، عراقى ها و ایرانى ها بیشترین شیعیان را تشکیل مى دهند. در این میان، با توجه به تحولاتى که در سال ۱۹۹۱ در عراق رخ داد، و حتى پیش از آن، شمار زیادى از شیعیان عراق راهى اروپا شده و به هر شهر و دیارى که وارد شدند، بلافاصله تشکل شیعى خاص خود را پدید آوردند. به همین دلیل، طىّ دو دهه گذشته، مهم ترین عامل براى نشر تشیع در تمامى اروپا، حضور عراقى ها بوده است. هلند نیز از این قاعده مستثنا نیست; به طورى که در حال حاضر دهها مؤسسه عراقى – شیعى در این کشور فعال است .
اما به لحاظ قدمت، نخستین جمعیت شیعى در هلند، از آن ترکها و پاکستانى ها است. به جز دو جمعیت و مؤسسه پاکستانى که در سال ۱۹۷۵ تأسیس شده، نخستین مسجد در سال ۱۹۸۲ به همت شیخ حمزه گل على آغاز شد. وى نقش مهمى در بسیج شیعیان براى همدلى و همراهى جهت ساختن نخستین مسجد در شهر دنهاگ داشت. اندکى بعد این مسجد توسط شیخ محمدالقون به طور رسمى افتتاح شد. پس از آن مسجد چهارده معصوم (ع) و سپس مسجدى به نام محفل على براى شیعیان هند و پاکستانى تأسیس گردید.
در حال حاضر تعداد زیادى مرکز شیعى و پنج مسجد در هلند وجود دارد که بدین ترتیب هستند:
مراکز شیعى در شهر دنهاگ
مسجد اهل البیت(ع) متعلق به ترکها است و امامت آن متعلق به شیخ مرتضى نامى است که تحصیل کرده قم مى باشد. این مسجد، قدیمى ترین مسجد شیعى در هلند است که در سال ۱۹۸۲ تأسیس شده و سالنى براى اقامه نماز و برگزارى مناسبت هاى دینى دارد .
مسجد چهارده معصوم(ع) متعلق به ترکها به امامت شیخ محمدالقون، در سال ۱۹۹۹ تأسیس شده و عموم شیعیان در بناى آن سهیم بوده اند. در این مسجد نماز جمعه اقامه شده و امام آن از قدیمى ترین روحانیون شیعه مقیم در هلند است که در تأسیس بسیارى از مراکز شیعى در هلند و بلژیک سهیم بوده است. مدرسه اى نیز در حاشیه این مسجد براى تعلیم و تربیت اسلامى وجود دارد .
حسینیه یا محفل على(ع) متعلق به پاکستانى ها و هندى ها است و امام آن سیداحمدرضا حسینى از شخصیت هاى اسلامى معروف در هلند است.
این مرکز در سال ۱۹۹۷ توسط سیدروشن على مهر و با هزینه شخصى خود وى تأسیس و اداره شده است. این مرکز در سال ۲۰۰۶ تجدید بناشده است .
مؤسسه فرهنگى کوثر متعلق به عراقى هاکه ریاست آن با شیخ ابوطه تمیمى است.
حسینیه میشن پاکستانى ها: این جمعیت از سال ۱۹۷۵ با همّت جمعى از مهاجران هندى و پاکستانى که براى کار به هلند آمدند تأسیس شده و صرفا به هدف فعالیت هاى مختصر دینى و حفظ ارتباط میان افراد بوده است .
مراکز شیعى در شهر روتردام
مسجدالهجره متعلق به ترکها و امامت آن با شیخ اسرافیل دمرتکین از شخصیت هاى مبرّز روحانى در هلند است که سابقا امام جماعت مسجد اهل البیت در شهر دنهاگ بود. وى به طور مرتب به اقامه نماز جماعت و جمعه در این مسجد پرداخته و شیعیان از هر قومى در آن مشارکت دارند .
مرکز فرهنگى ایمان، متعلق به افغانى ها و ریاست آن با سید عبدالعظیم مبین است. این مرکز در سال ۲۰۰۵ به طور رسمى در این شهر افتتاح شده و برادران افغانى آن را ساخته اند. در این مرکز، سالن بزرگى براى مردان و سالن دیگرى براى زنان وجود دارد و افزون بر برگزارى مناسبت هاى مختلف دینى، مدرسه اى نیز براى تعلیم مسائل دینى به کودکان در آن وجود دارد .
در شهر Eindhoven مسجد اهل البیت (ع) متعلق به ترکهاى شیعه وجود دارد که امامت آن متعلق به آقاى شیخ حسین آکاى است. در شهر آسن Assen یک مسجد و نیز مؤسسه امام حسین علیه السلام ویژه عراقى ها با ریاست سید مصطفى موسوىبرقرار است.
در شهر آمستردام پایتخت هلند، اداره جعفریه براى پاکستانى ها به امامت سید احمدرضاحسینى قرار دارد. این مرکز در سال ۱۹۷۵ تأسیس شده و پس از حسینى میشن در دنهاگ، قدیمى ترین مرکز شیعى است. ضرورت تأسیس آن به دلیل فراوانى حضور برادران پاکستانى در هلند و انتقال بخشى از آنان به پایتخت این کشور بود. در شهر Dordrecht نیز یک جمعیت فرهنگى عراقى فعالیت دارد.
دو تشکل اصلى شیعه در هلند
در سالهاى اخیر با گسترش شیعه در هلند، دو تشکل به هدف متمرکز کردن فعالیت مراکز شیعه در هلند تأسیس شده است :
الف: مجلس اسلامى شیعى (SIR)
این مجلس که در هشتم سپتامبر ۲۰۰۴ در هلند به ثبت رسیده به عنوان تشکلى که بتواند مرکز و جمعیت هاى شیعى را از اقوام مختلف اعم از عراقى، ترکى، افغانى، پاکستانى، ایرانى و حتى علویان ترکیه زیر پوشش بگیرد، فعالیت خود را آغاز کرده است. هدف آن رسیدگى به مسائل اجتماعى – فرهنگى و حقوقى پیروان اهل بیت(ع) در این کشور است. مجلس اسلامى شیعى شامل دوازده عضو از فعالان اسلامى، وکلاى مراجع دینى، مبلغین و برخى از کادرهاى ادارى است .
ب: پارلمان شیعى هلند (COV)
پارلمان شیعى هلند در سال ۲۰۰۴ با همکارى تعدادى از جمعیت هاى شیعى در هلند تأسیس شده و هدف آن معرفى شیعه به جامعه هلندى است. این پارلمان مورد حمایت دولت هلند بوده و ریاست آن با دکتر محمدسعیدطریحى (مدیرمجله الموسم عربى) است. این پارلمان در زمینه مسائل فرهنگى و تبلیغى فعالیت کرده و به عنوان یک تشکل رسمى براى شیعیان عراقى در هلند به شمار مى آید. سایت این تشکّل فعال و غنى است .
تشکل ها و مراکز فرهنگى عراقى اسلامى در هلند
گذشت که پراکندگى عراقى ها در اروپا که ناشى از فشارهاى گسترده حزب بعث در عراق بود، سبب گسترش شیعه در این کشور شد. بخشى از این فعالیت ها در قالب ایجاد مراکز و تشکل هاى فرهنگى بود که به خصوص در زمینه نشر علم و کتاب در سطح دانشگاهها و ایجاد مراکز انتشاراتى فعالیت مى کرد .
در حال حاضر، شمار عراقى ها در هلند بسیار زیاد بوده و عامل اصلى آن فشارهاى زمان صدام است که به ویژه از دهه هشتاد و با توجه به اعطاى پناهندگى به آنان آغاز گردید. طبیعى بود که پس از تشکیل اقلیت هاى عراقى – مذهبى، آنان این حق را داشتند تا جمعیت ها و مؤسسات مورد نیاز خود را فراهم سازند.این مراکز عبارتند از :
جمعیت فرهنگى عراقى: این جمعیت در سال ۱۹۹۱ تأسیس و در سال ۱۹۹۲ در شهر Bergen op zoom به عنوان قدیمى ترین مرکز عراقى فعالیت خود را آغاز کرد. جمعیت مزبور در سال ۱۹۹۳ با اجاره دائمى مکانى در شهر Zwihndrecht جهت اقامه شعائر دینى، فعالیت جدى خود را شروع کرد. دو سال بعد این مرکز به شهر دوردرخت انتقال یافت و تاکنون با ریاست دکتر صلاح الدین عبدالرزاق به فعالیت خود ادامه مى دهد. نشریه النخیل با مدیریت سید کفاح الحسینى در زمینه مسائل تبلیغى توسط این جمعیت منتشر مى شود.
سایت الاضواء نیز متعلق به همین مرکز است .
مرکز فرهنگى اسلامى هلند (CCIN): این مرکز در سال ۱۹۹۵ در شهر Utrecht توسط شیخ رشادالانصارى، ابومحمدخلف و ابوزینب الربیعى تأسیس گردید. هدف آن رسیدگى به امور تمامى عراقى هایى بود که شرایط سخت عراق آنان را وادار به مهاجرت کرده بود، آن گونه که بتوانند در شرایط تازه هلند، هویت اسلامى – شیعى خود را حفظ کنند. این کار با مراقبت در برگزارى شعائر اسلامى دنبال مى شد. نشریه اى به دو زبان عربى ـ هلندى توسط این مرکز منتشر مى شود. چنان که سایت اینترنتى آن هم (www.alrisala95.com) فعّال است. این مرکز به ریاست شیخ وصفى البدرى به فعالیت خود در گستره اى قابل توجه ادامه مى دهد.
سازمان جوانان اهل بیت(ع) هلند: این تشکل یک مؤسسه خیریه است که توسط شمارى از جوانان مسلمان ساکن هلند تأسیس شده و براى گسترش معارف اسلامى برگرفته از مکتب اهل بیت فعالیت مى کند. این سازمان نشست هاى علمى و فرهنگى متعددى با زبان هلندى برگزار مى کند، چنان که در زمینه مناسبات هاى اسلامى نیز فعال است. این جمعیت همچنین در جهت مشارکت در برنامه هاى تلویزیونى و نیز برگزارى تظاهرات در باره مسائلى که مربوط به جهان اسلام است، فعالیت دارد. سایت آنان با نشانى www.ahlalbiat.nl فعال است .
جمعیت الهدى: این جمعیت در سال ۱۹۹۵ با کمک شمارى از عراقى هاى مقیم دوردرخت تأسیس شد. این شهر، از جمله شهرهایى است که شمار زیادى از مهاجران عراقى را در خود جاى داده است.
فعالیت این جمعیت در جهت ایجاد یک مدرسه براى تعلیم زبان عربى و دروس اسلامى در روزهاى تعطیل آخرهفته بوده است. سایت اینترنتى این جمعیت با نشانى www.alhuda.nuفعال است .
مؤسسه فرهنگى کوثر: کوثر یکى از مؤسسات فعال شیعه در شهر دنهاگ است که ریاست آن با شیخ ابوطه تمیمى نماینده برخى از مراجع تقلید است. مؤسسه یادشده در زمینه هاى مختلف فعالیت داشته و گروه هاى متعددى در این مرکز، اقدامات فرهنگى به دو زبان عربى و هلندى دارند. این مرکز، یکى از فعال ترین مؤسسات شیعى در هلند است.
مجمع فرهنگى عراقى تأسیس سال ۱۹۹۹ از دیگر مؤسسات رسمى شیعى است که در زمینه آگاهى بخشى اسلامى، توزیع کتاب و همین طور حلّ و فصل مسائل حقوق خانوادگى فعالیت دارد. نشریه صراط توسط این مرکز منتشر مى شود.
جمعیت فرهنگى عراقى در شهر ijmuiden این جمعیت با همکارى شمارى از افراد متعهد و فاضل در سال ۱۹۹۸ تأسیس شد. این شهر در نزدیکى آمستردام قرار دارد. جمعیت مذکور با نام جمعیه الرسول الاعظم(ص) نیز شناخته شده و مدرسه اى براى تعلیم دروس اسلامى و زبان عربى دارد. برگزارى مراسم اسلامى از کارهاى رایج این مرکز بوده و ریاست آن با شیخ حیدر عرب است که از عالمان فاضل مقیم هلند مى باشد .
مسجد و مؤسسه امام حسین(ع) در آسن: این مؤسسه در سال ۱۹۹۹ در شهر آسن در شمال هلند براى خدمت به برادران مسلمان به خصوص شیعه تشکیل شده و بیش از همه به کارهاى فرهنگى در جهت شناسائى فرهنگ اسلامى به اروپائیان و ترویج روحیه تسامح و گفتکو میان تمدّنهاى غربى و اسلامى مى پردازد. توجه خاص به مسائل خانواده در اروپا براساس ضوابط و احکام شرعى، از مسائلى است که این جمعیت به آن عنایت دارد. مؤسسه یادشده، مهم ترین مرکز شیعى در شمال هلند است که سیدمصطفى الموسوى ریاست آن را بر عهده داشته و سیدعبدالستارالموسوى امامت آن را به عهده دارد .
مؤسّسه فاطمه زهرا(س): یک مؤسسه شیعى ثبت شده است که شمارى از عراقى هاى ساکن آمستردام در سال ۲۰۰۰ آن را تأسیس کردند.
یکى از اقدامات این مؤسسه، تأسیس یک مدرسه براى آموزش زبان عربى و دروس اسلامى در روزهاى پایانى هفته براى عراقى ها و فرزندان آنان است. علاوه بر آن برگزارى مراسم هاى مذهبى، و نیز دیگر برنامه هاى آموزشى و تبلیغى از اقدامات این مؤسسه است. ریاست این مؤسسه با شیخ محمدساعدى از شخصیت هاى عراقى مقیم هلند است .
دارآل البیت (ع) هلند: یک جمعیت اسلامى است که در سال ۱۹۹۸ توسط شیخ محمدجواد طریحى تأسیس شده و با همراهى شمارى از عراقى ها، الجزائرى ها و مغربى ها برنامه هاى مستمرّ دینى و مذهبى دارد. سایت آن با نشانى www.aalalbait.infoفعال است . این مؤسسه به مناسبت ایّام مذهبى، نشریاتى منتشر کرده و در جهت رفع نیاز مسائل دینى مهاجران تلاش دارد .
مؤسسه امام مهدى(ع): یکى از مؤسسات شیعى عراقى است که در سال ۲۰۰۰ تأسیس شده و با دفتر آیت اللّه سیستانى مرتبط است. مرکز آن در شهر دنهاگ بوده و نشریه اى به نام کوثر به زبان عربى دارد. ریاست آن با شیخ رشادالانصارى است که با همراهى سیدعلاءالخطیب و عده اى دیگر به فعالیت هاى مذهبى، برگزارى مراسم دینى با همکارى مؤسسات دیگر فعالیت دارد. (www.almehdi.com)
موکب جوانان العباس(ع): یک جمعیت مذهبى است که درسال ۲۰۰۰ با ریاست حیدر کاشى تأسیس شده و تلاش گسترده اى در تعمیق فرهنگ مذهبى و دینى داشته است. مرکز آن در شهر دنهاگ قرار دارد .
جمعیه السلام: (تأسیس ۲۰۰۰) با ریاست سیدسعدآل بهیه و مدیریت رعد جواد و نشانى سایت www.assalam.nl فعالیت دارد.
تشکل اسلامى – عراقى: (فعالیت از سال ۱۹۸۹). به ریاست ابومهدى آل طعمه. مؤسسه آل البیت (تأسیس ۲۰۰۲) در شهر ارنهم در شرق هلند به ریاست حسین عباس حسن و ابوعلى سماوى .
جمعیت ومدرسه فرهنگى المصطفى(ص): (تأسیس از سال ۱۹۹۸) بنیانگذارى شده توسط سیدعادل آل طعمه، فلاح شروفى و سیدمحمدعلى آل طعمه .
اینها بخشى از مؤسسات و جمعیت هاى شیعى – عراقى است که در طول پانزده سال گذشته در شهرهاى مختلف هلند فعالیت مذهبى ـ فرهنگى دارد. در بسیارى از نقاط اروپا همین روال وجود دارد و مورد هلند، به عنوان نمونه، به صورت جزئى مورد بحث قرار گرفت.
شیعیان ایتالیا
جامعه مسلمان در ایتالیا به لحاظ زمانى سابقه چندانى ندارد، ولى طى سالهاى اخیر از نظر تعداد به صورت وسیعى رشد یافته، به طورى که هم اکنون به دومین دین در ایتالیا تبدیل شده است. بر اساس برخى از آمارهاى که بیشتر مربوط به اقامت خارجى ها در ایتالیا مى شود، حدس این است که جمعاً حدود نهصد هزار مسلمان در ایتالیا زندگى مى کنند. در این میان، شیعیان که در مقایسه با سایر مسلمانان در اقلیت هستند، در گسترش و سازماندهى شیوه هاى زندگى شان گامهاى بزرگى برداشته اند. اکنون در برخى از شهرهاى کوچک ایتالیا مساجد یا دست کم اتاق هایى، وجود دارد که شاهد برگزارى نمازهاى یومیه شیعیان مى باشد.
غالب شیعیان ایتالیا، اصل ایرانى یا لبنانى دارند، اما آنچه که حائز اهمیت است تعداد روز افزون کسانى است که به آیین شیعه روى مى آورند. برخى از آنان کسانى هستند که از طریق ازدواج با شیعیان شیعه مى شوند. این مسأله خصوصا در مورد زنان ایتالیایى که با مسلمانان خارجى ازدواج مى کنند به چشم مى خورد. با این حال مردان جوان فراوانى هم هستند که شیعه مى شوند. تعداد زیادى ایرانى در ایتالیا زندگى مى کنند که گرچه شناسنامه اى شیعه هستند، اما جمعى که بیشتر براى فرار از شرایط پس از انقلاب به ایتالیا آمده اند، چندان وفادار به مسائل مذهبى نیستند. با این حال، ایرانى ها، که درصد قابل توجهى از شیعیان موجود در ایتالیا را تشکیل مى دهند، حداقل تلاش مى کنند در مراسم محرم، به ویژه روز تاسوعا و عاشورا شرکت کنند. همچنین درصد قابل توجهى از آنان در مراسم احیاء ماه رمضان نیز شرکت مى کنند.
اولین تشکل هاى شیعى در شهرهاى تریسته (Trieste)، رم (Rome)و ناپل (Naples)پدید آمد. گروهى از ایتالیایى هاى تازه کیش، مرکز فرهنگى سلمان فارسى را با هدف ترویج مطالعات و تحقیقات پیرامون آیین شیعه در سال ۱۹۹۲ در تریسته گشودند.
همچنین در اوایل دهه نود بود که مرکز شیعه ناپل (با نام اهل البیت) تأسیس شد و به سرعت تبدیل به مهمترین مرکز شیعه شناسى در ایتالیا گردید. جایگاهى که پیش از آن در اختیار مرکز اسلام شناسى اروپا بود. مرکزى که گروهى متشکل از افرادى که سفارت ایران در واتیکان را در دست داشتند، آن را تشکیل دادند تا مرجعى براى مسائل مربوط به شیعه باشد.
در دهه ۸۰ مرکز مستقر در رم، اقدام به نشر آثارى تخصّصى، از رساله هاى دکترى گرفته تا مقالات اقتصادى و همچنین نشریه اختصاصى با نام اسلام ناب (The Pure Islam)کرد.
در سال ۱۹۹۱ گروهى از تازه کیشان ایتالیایى مستقر در ناپل، به مسؤولیت یکى از فعال ترین تازه مسلمان شدگان ایتالیایى عمار لوئیجى دى مارتینو (Ammar Lueigi De Martino)این نشریه را در دست گرفتند.
اولین شماره نشریه اسلام ناب در ناپل در ماه رمضان منتشر شد; در حالى که فقط شامل دو برگ تایپى بود. اما هفت سال بعد تبدیل به نشریه اى شد که معمولا سالى چهار مرتبه چاپ مى شد. مهمتر اینکه تبدیل به بولتن رسمى مؤسسه اسلامى اهل البیت شد; تنها مؤسسه اى که به عنوان یک مؤسسه بین المللى مطالعات شیعه شناسى، شعبه اى در ناپل داشت.
عمار لوئیجى دى مارتینو در نوامبر ۱۹۹۸ در مراسم جشن ولادت حضرت فاطمه (س) در شهر میلان، دلایل گرویدنش به دین اسلام و آئین شیعه را چنین بیان مى کند:
من مسیحى پروتستان معتقدى بودم که عادت به موعظه کردن داشتم. در مقطعى خاص این مسیر را ترک کردم و شروع به مطالعه آثار Burckardt Ebolaو گنون کردم. این مطالعات مرا وارد دنیاى سیاست کرد، به گونه اى که به یکى از گروهاى راستگرا که نماینده اى در پارلمان نداشت، احساس نزدیکى کردم. من و دوستانم گهگاهى به آلپ مى رفتیم و هر شب در کنار آتشى جمع مى شدیم و در مورد زشتى ها و بدى هاى جامعه صحبت مى کردیم، ولى زمانى که به شهر بر مى گشتیم خودمان رفتارهایى شبیه همان مردم و شاید بدتر از آنها را از خود بروز مى دادیم. ناگهان فهمیدم تمام مؤلفان نوشته هاى مورد علاقه من به دین اسلام گرویده اند. آن موقع مصادف با زمان شکل گیرى انقلاب اسلامى در ایران بود و از آنجایى که این انقلاب به جاى مارکسیسم و ارزشهاى امپریالیستى، با نام خدا و با نام معنویات شکل گرفته بود، به آن علاقه مند شدم. من از طریق مرکز فرهنگى کوچکى که در ناپل راه اندازى کردم، کم کم شروع به تماس با مسلمانان کردم… در سال ۸۳ من کتاب هانرى کربن با نام امام غائب را خواندم و در همین زمان با چند دانشجوى ایرانى آشنا شدم. این کتاب پرده هایى را که جلوى چشمان من کشیده شده بود، پاره کرد و من آئین شیعه را در آغوش کشیدم. سالها بعد زمانى که به همراه همسرم و پسرم – هر دوى آنها مسلمان شده اند – در الجزایر بودیم، تصمیم گرفتیم تا اثرى جاودانه خلق کنیم. اقدام ما آن بود که نشریه اسلام ناب را رشد دهیم.
با وجود اینکه به نظر مى رسد هماهنگى خاصى میان شیعیان در ایتالیا وجود ندارد، اما قویترین و بهترین انجمن سازماندهى شده مؤسسه اهل البیت در ناپل است که ارتباطات نزدیکى با انجمن هاى بین المللى شیعه، خصوصا با انجمن هاى واقع در انگلیس دارد. این مؤسسه براى استوار کردن ارتباطات بین المللى خود، براى حدود ده سال کمپ هاى تابستانى دوره اى را در پاتوقى درکوه هاى توسکو امیلیان Tosco Emilian (بین Reggio (Emilia, Bologna برگزار مى کرد.
هدف از تشکیل این ملاقات ها قویتر کردن ارتباطات برادرى بین اعضاى جوامع مختلف اروپایى عنوان شده است. بنابراین شیعیانى که از اقصى نقاط ایتالیا و کشورهاى اروپاى شمالى به آنجا مى آمدند، در حالى که از تماشاى چشم اندازهاى زیباى شمال ایتالیا لذت مى بردند، فرصت ملاقات با یکدیگر را براى مطالعات دقیق در زمینه اسلام، تحت نظارت گروهى از علما به دست مى آوردند. تدارکات این ملاقات ها به عهده خود شرکت کنندگان و بسیار کم خرج بود. این مسأله به همه برادران و خواهران فرصت شرکت در مراسمى را مى داد که مى توانستند در محیطى آرام و در کنار یکدیگر به رشد و تعالى معنوى خود بپردازند. به طور مثال موضوع کمپینگ سال ۲۰۰۲، مساله عرفان، مسیر معنوى اسلام بود که سخنران اصلى آن حجت الاسلام عباس شاملى از کارکنان مرکز پژوهشى امام خمینى درقم بود.
در تابستان ۲۰۰۴ این جمعیت شیعه به رهبرى آیت اللّه واعظى، سرپرست مرکز اسلامى در استکهلم به بررسى موضوع زندگى و رفتار مسلمانان در اروپا تحت آموزه هاى اسلام پرداختند. آخرین کمپ نیز در جولاى ۲۰۰۶ در جنوب ایتالیا (نزدیک آولینو (Avellino با هدایت حجت الاسلام سید مکى برگزار شد.
سایت این مرکز www.shia-islam.org شامل چند صفحه اى دائمى در مورد آموزه هاى اسلام و خصوصا شیعه و علل برترى این گرایش درمیان گرایشهاى اسلامى، نگاهى اجمالى به حضور شیعه در جهان معاصر و تاریخى از زندگى چهارده معصوم و اطلاعات دیگرى در باره دیدگاه هاى اسلام در مسائل مختلف است.
شیعیان لبنانى هم در ایتالیا فعال هستند. مرکز فرهنگى الف در شهر ونیز با ریاست وائل فرحات که در اصل از شیعیان لبنانى است، از دیگر مراکز شیعه در ایتالیاست.
فرحات که بیش از ۲۰ سال به همراه همسر ایتالیایى خود در این کشور زندگى کرده، به عنوان یک مهندس از جمله کسانى است که تلاش هاى زیادى براى راه اندازى پروژه اى براى ساخت یک مسجد در ونیز انجام داد; پروژه بلند پروازانه اى شامل ساخت مسجدى که در کنار آن مراکز فرهنگى و اجتماعى اى مستقر باشد. وى براى دست یابى به این هدف سه کنفرانس در شهر ونیز برگزار کرد که در آن عالمان ایتالیایى اسلام شناس، نمایندگان رسمى مراکز محلى (از جمله کشیش کلیساى کاتولیک) و سفیران بسیارى از کشورهاى اسلامى در ایتالیا در آن حضور یافتند.
هر چند که وائل به عنوان مؤسس این مسجد، فردى شیعه است، اما هدف این است که مسجد و فعالیت هایى که در آن انجام مى شود پایگاهى چند منظوره به عنوانى مرجعى براى شیعیان، سنیان و اعضاى گروه هاى مختلف شامل برادران صوفى آنها باشد.
فرحات مى گوید: من اعتقادى به جدایى میان شیعه و سنى ندارم و دلیل آن ارتباط تنگاتنگى است که در دیدگاههاى دینى بین این دو وجود دارد. در انجمن من (الف) به روى همه مسلمانان باز است.
فرحات در واقع مسئول مؤسسه فرهنگى دیگرى نیز مى باشد که رشته هاى زیادى ازکامپیوتر گرفته تا زبان عربى و انگلیسى در آن ارائه مى شود و شرکت در آنها براى عموم آزاد است. به هر روى، شیعیان ایتالیایى مثل نقاط دیگر اروپا یک دسته مهاجران و دسته دیگر بومى ها هستند. بخشى از اینان مردان و زنان ایتالیایى هستند که به خاطر ازدواج با یک ایرانى ملزم به تغییر دین بوده اند.
به طور کلى مى توان گفت فعالترین و تشکیلاتى ترین آنها، همان گروهى است که تقریبا توسط ایتالیایى هاى تازه کیش به ریاست عمار لوئیجى دى مارتینو در شهر ناپل شکل گرفته است. گروه شیعیان ناپل درکنار ارتباط تنگاتنگى که با دیگر مراکز شیعیان در غرب و شرق جهان دارند، درتلاش براى تشکیل جامعه شیعى اى خود مختار و بومى هستند، به گونه اى که بتوانند حتى یک حجت الاسلام ایتالیایى زبان داشته باشند. این مرجع جدید شیعى قابلیت جابجایى با عالمان شیعى ایرانى و لبنانى اى که هر ساله براى برگزارى مراسم عاشورا و سالگرد فاطمه (س) دعوت مى شوند را خواهد داشت و مى تواند نقطه اتکا و ملجأ امور شیعیان ایتالیا به شمار آید.
از هسته اصلى شیعیان تازه کیش در ناپل و رم که بگذریم، تعداد کمى از تازه کیشان در دیگر نقاط ایتالیا هستند که براى شرکت در کمپ هاى تابستانى یا مراسم هاى خاص مثل عاشورا که در شمال ایتالیا برگزار مى شود، عازم این مناطق مى شوند.
تعداد اندکى از آنها در کنار محل هایى که براى کمپ هاى تابستانى استفاده مى شود زندگى مى کنند. براى مثال عاشورا از جمله مراسمى است که معمولاً در استراحتگاهى تابستانى در کنار دریاى آدریاتیک، Adriatic به نام ریمینى Rimini، برگزار مى شود (منبع: کتاب Muraqqa, a Sharqiمقاله آنا وانزان با تلخیص).
شیعیان بلژیک
بلژیک یا بلجکا کشورى است اروپایى میان کشورهاى هلند، آلمان، لوکزامبورگ، فرانسه، و دریاى شمال با ۹۸۴۰۰۰۰ نفر جمعیت، پایتخت آن بروکسل و از شهرهاى مهم آن بندر آئورس ولى یژ است. براساس قانون سال ۱۹۷۴ (۱۳۵۳ شمسى) که متعاقب دستور پادشاه بلژیک تصویب گردیده، پس از مسیحیت، اسلام به عنوان دومین مذهب دراین کشور به رسمیت شناخته شده است. بعد از اعلان این موضوع، با حمایت و تلاشهاى برخى از کشورهاى اسلامى، شوراى عالى مسلمانان بلژیک تشکیل گردید.
از آنجایى که قانون اساسى بلژیک تصریح مى نماید که مذاهب رسمى کشور، بایستى مورد حمایت و مساعدت دولت قرار گیرند، لذا شوراى مذکور با مساعدت دولت در میدان (سنت کانتز) بلژیک مسجد جامع بروکسل را پایه نهاد. به همین دلیل مسجد جامع بروکسل از نظر رسمى، مهمترین مسجدى است که در بلژیک جایگاه قانونى دارد و به رسمیت شناخته شده است. در حالى که آمار تعداد مساجد ثبت نشده بلژیک را بین ۲۴۰ تا ۴۰۰ باب ذکر مى نمایند. تا ۱۹۹۳ سال تعداد ۳۱ باب مسجد به مراکز اسلامى بلژیک اضافه شده است (از ۲۰۹ باب در سال ۱۹۹۰ به ۲۴۰ باب در سال ۱۹۹۳ رسیده است).
در بلژیک حوالى ده هزار نفر شیعه وجود دارد که از ملیت هاى لبنانى، سورى، اردنى، عراقى و ایرانى هستند. در این جمع، ایرانى ها تقریبا حدود سه هزار نفرند. مغربى ها نه شیعه بلکه متشیّع هستند و حوالى پنج تا هفت هزار نفر هستند.
در بروکسل، شیعیان امامى داراى پنج مسجد هستند.
نخستین آنها مسجد امام رضا علیه السلام است، جایى که عراقى ها، لبنانى ها، ایرانى ها و مغربى هاى مستبصر نماز جماعت دارند. در این مسجد، نماز جمعه اقامه مى شود.
مسجد الهدى مسجد دوم است که در آنجا نیز لبنانى ها، مغربى ها و عراقى ها در نماز جماعت و سایر مراسم مذهبى حاضر مى شوند. امام این مسجد اسعد بلوق و شیخ عباس کوثرانى هستند. مسجد الرحمن از دیگر مساجدى است که شیعه و سنیان محب اهل بیت (ع) در آن نماز مى گذارند.
در حال حاضر شمارى از لبنانى ها براى تأسیس یک مسجد تازه همراه با مدرسه اى براى تعلیم علوم دینى و زبان عربى فعالیت مى کنند.
مرکز ثقلین از مراکز شیعى بلژیک است که متعلق به مغربى هاى مستبصر مى باشد. همچنین مرکزى با عنوان مرکز اهل البیت علیهم السلام در بلژیک فعال است .
عراقى هاى شیعى مهاجر در این کشور از عوامل اصلى نشر تشیع بوده و در نقاطى که مستقر هستند مراکز خاص خود را دارند. به جز اینان، پاکستانى ها و هندى هاى شیعه و همین طور ترکها نیز مراکز متعلق به خویش را براى برگزارى مراسم مذهبى دارند.
شیعیان عراقى در آئورس دریک منزل شخصى گردهم مى آیند و آداب و رسوم مذهبى را برپا مى دارند.
مراسم عاشورا در بین شیعیان بلژیک به صورت کاملاً طبیعى و بدون خرافه اجرا و گرامى داشته مى شود. شیعیان مسجد الرضا (ع) به دعوت نمایندگى درمراسم سفارت شرکت مى کنند و تاکنون از خودشان مراسم خاصى نداشتند. آنان فرهنگ سینه زنى و نوحه خوانى ندارند و در جمع ایرانیان حضور مى یابند. این عده حدود سیصد نفرند.
شیعیان ترک که حدود یک هزار نفر هستند، داراى مراسم محدود خود در ایام سوگوارى امام حسین (ع) هستند، در حالى که پاکستانیها که حدود سیصد الى چهارصد نفر هستند، مراسم عزادارى و سینه زنى و نوحه خوانى خاصى دارند که هر سال به صورت سنتى برگزار مى گردد.
به طور کلى فرهنگ عاشورا و گرامیداشت آن، در بین شیعیان روح تازه اى دمیده و خصوصاً شیعیان عرب اخیراً از نوحه سرایى و عزادارى ایرانى الگو مى گیرند و ابیات و اشعار عزادارى آنها به سبک عزادارى اعراب ایرانى الاصل است.
مرکز اسلامى – فرهنگى اهل بیت (ع) در سوئیس
اقلیت هاى شیعه در تمامى کشورهاى اروپایى حضور دارند. یکى از این کشورها سوئیس است که شمارى شیعه از ایرانى، عرب، هندى و ترک در آن زندگى مى کنند. آنان مؤسساتى دارند که براى نمونه، به معرفى یکى از آنان مى پردازیم.
مرکز اسلامى – فرهنگى اهل بیت (ع) در سال ۲۰۰۲ با همکارى جمعى از ایرانیان به طور رسمى تأسیس و به ثبت رسید.
در آغاز مرکز تلاش زیادى براى برقرارى ارتباط با شیعیان نموده و ماهیانه با ارسال یک پاکت پستى شامل اوقات شرعیه، تقویم اسلامى و اطلاع رسانى در مورد مراسم، بین ایرانیان مقیم، شناخته شد. سپس علاوه بر برگزارى مراسم در مناسبتها، محل مراجعه ایشان براى تشریفات ازدواج شرعى و تشرّف به اسلام، طلاق و یارى ایشان در مورد تجهیز اموات شد.
در همان سال و آغاز ماه مبارک رمضان، به همّت ایرانیان مقیم، محل مناسبى پیش خرید شد و بنا شد که تا پایان سال ۲۰۰۲ میلادى مبلغ مورد توافق آماده و به حساب فروشنده واریز گردد; ولى به دلایلى این کار ممکن نشد و فسخ قرار داد بایسته مى بود.
این حالت دو سال تمام به طول انجامید و هنگام برطرف شدن موانع، مبلغ مورد تعهد را آماده و بدون هیچ مشکلى محل مرکز خریدارى شد.
بنابراین از ماه مبارک رمضان سال ۲۰۰۲ تاکنون همه مناسبتهاى اسلامى و فرهنگى ایرانى در این مرکز گرامى داشته شده و همواره شاهد استقبال مردمى و حضور پر شور ایشان، به ویژه شیعیان بوده است.
همه روزه، میزبان مراجعین از ملیت ها و زبان هاى گوناگون بوده که هر کس به نوعى خواسته خود را مطرح و مسئولین درصدد پاسخگویى به نیازهاى ایشان مى باشند.
بودجه جارى مرکز از کمک هاى مردمى تأمین مى شود.
نیز لازم به یادآورى است که کارهاى مرکز به عهده ایرانیان مقیم بوده و ایشان بدون دریافت هیچ حقوقى و با نیت خالص کارهاى مرکز را دنبال مى کنند.
در تاریخ ۱۵ اکتبر ۲۰۰۶ یک طبقه دیگر به مجموعه مرکز اضافه شد که محل مناسبى براى کتابخانه تخصصى اسلامى – ایرانى و سالن اجتماعات و کلاس درس تأسیس گردید.
مرکز اسلامى – فرهنگى سوئیس نزد مقامات دولت سوئیس شناخته شده و رابطه خوبى با مرکز داشته و همواره درمناسبتها از مرکز دیدار داشته و یا از مسئوولین براى شرکت در نشست هاى مسلمانان دعوت به عمل مى آورند.
